Σημαντική ημερίδα που συνδιοργανώθηκε από τις Διευθύνσεις Μέσης και
Δημοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, το
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και την Εστία Ελλάδος Κύπρου του Ελληνικού
Ιδρύματος Πολιτισμού
«Η αναβάθμιση και ενίσχυση της Ελληνικής Γλώσσας, τόσο στην εκπαίδευση
όσο και ευρύτερα στην κοινωνία, αποτελεί σήμερα περισσότερο από ποτέ
στόχο ύψιστης προτεραιότητας για τον τόπο μας», δήλωσε ο Κώστας
Καδής
Την περ. Δευτέρα, στο συνεδριακό κέντρο, στη Λευκωσία, διοργανώθηκε μια σημαντική ημερίδα με τίτλο: «Η Διαχρονία της Ελληνικής Γλώσσας». Την πρωτοβουλία είχαν από κοινού οι Διευθύνσεις Μέσης και Δημοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και η Εστία Ελλάδος Κύπρου του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Προσκάλεσαν εκλεκτούς εισηγητές. Τον Ομότιμο Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Πρόεδρο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, Ιωάννη Καζάζη, τον Καθηγητή Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χριστόφορο Χαραλαμπάκη και τον Ομότιμο Καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ανδρέα Βοσκό.
Ελληνικές ρίζες
Ο Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού, Κώστας Καδής, κηρύσσοντας τις εργασίες της ημερίδας, υπογράμμισε: «Στην ιδιαίτερή μας πατρίδα, την Κύπρο, η διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας πριν από τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια σηματοδότησε την απαρχή του πλήρους εξελληνισμού της. Από την Αρκαδοκυπριακή διάλεκτο που πρωτομιλήθηκε στο νησί μας, μέχρι και τη Νεοελληνική κοινή που συνυπάρχει αρμονικά με τη σημερινή διαλεκτική μορφή, η γλώσσα του νησιού μας αποτελεί πρότυπο προσήλωσης στις ελληνικές μας ρίζες και αυθεντικό συνεχιστή της παράδοσής μας. Η αναβάθμιση και ενίσχυση της Ελληνικής Γλώσσας τόσο στην εκπαίδευση όσο και ευρύτερα στην κοινωνία, αποτελεί σήμερα περισσότερο από ποτέ στόχο ύψιστης προτεραιότητας για τον τόπο μας. Η θωράκιση κυρίως της νέας γενιάς με τον πλούτο της Ελληνικής και με θαυμασμό γι' αυτήν, αποτελεί σημαντική υπηρεσία στη δοκιμαζόμενη πατρίδα μας και αποτελεσματική άμυνα απέναντι στους κάθε λογής κινδύνους που ελλοχεύουν.
»Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού ακολουθεί μια στοχευμένη πολιτική για την αποτελεσματική διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών μας μεταρρυθμίσεων διαμορφώθηκαν τα Νέα Ωρολόγια Προγράμματα Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης, τα οποία εφαρμόζονται από την προηγούμενη σχολική χρονιά, και στα οποία αυξήθηκε ο διδακτικός χρόνος του μαθήματος των Νέων Ελληνικών. Αυξήθηκε επίσης ο διδακτικός χρόνος και των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο, ώστε να παρέχεται -πέρα από την καλύτερη γνωριμία με την αρχαιοελληνική σκέψη και πολιτισμό- στέρεο υπόβαθρο για την ουσιαστική και βαθιά γνώση της Νέας Ελληνικής».
Ελληνική ταυτότητα
Ο Υπουργός Παιδείας πρόσθεσε πως «σε επίπεδο σχολείου και κοινωνίας, και με στόχο πάντα την ανάδειξη της συγχρονίας και της διαχρονίας της Ελληνικής Γλώσσας, θα προωθηθεί η καθιέρωση «Εβδομάδας Ελληνικής Γλώσσας». Ο Κ. Καδής κατέληξε: «Η έγνοια του Διονυσίου Σολωμού "Μήγαρις έχω τίποτις άλλο πάρεξ ελευθερία και γλώσσα", μας παραπέμπει στη μεγάλη σημασία της γλώσσας μας και αποκαλύπτει τον διαχρονικό στην πολυκύμαντη ιστορία των Ελλήνων τρόπο θεώρησης της ζωής και των αξιών μας. Πρωταρχικός μας στόχος υπήρξε και παραμένει η Ελληνική Γλώσσα να υπηρετεί την ελληνική ταυτότητα, την παράδοση και τον πολιτισμό μας, και να καλλιεργείται ασταμάτητα στην ανατολικότερη εσχατιά των φυσικών ομιλητών της, την Κύπρο».
Μικροβιογράφηση λέξεων
Ακολούθως στο βήμα ανήλθε ο Ιωάννης Καζάζης, καθηγητής κλασικής φιλολογίας και πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Μίλησε με θέμα: «Διαχρονία της Ελληνικής Γλώσσας, πολυστρωματικότητα της Νέας Ελληνικής». Είπε:
«Ως πολυστρωματικότητα νοείται εδώ: η συνύπαρξη, στη σημερινή γλωσσική συγχρονία, πάμπολλων στοιχείων προερχόμενων από γλωσσικές στρώσεις διαφορετικού βάθους, που φτάνουν ίσαμε το απώτερο παρελθόν. Σ’ αυτήν συμμετέχουν Λέξεις κοινότατες και σήμερα όπως: μέλι, βασιλεύς και τρίποδας που πρωτοκαταγράφονται στις μυκηναϊκές πινακίδες. - Δεν είναι στοιχεία ενεργά και λειτουργικά της νεοελληνικής;
»Η πολυστρωματικότητα εκφράζει όχι μόνο τη συνύπαρξη επάλληλων στρώσεων υλικού, που πάει σε μεγάλο βάθος, και το ασυνήθιστο εύρος των ποικιλιών της? αποτυπώνει προπάντων τη συνομιλία αυτού του υλικού και των εποχών όπου ανήκει μέσα στους αιώνες: μια συνομιλία πραγματική και όχι φανταστική, που έχει τη δύναμη, ευκαιρίας δοθείσης, να μετατρέπει επίλεκτα στοιχεία της διαχρονίας σε ουσία δραστική μέσα στην εκάστοτε συγχρονία».
Στη συνέχεια, ο Ι. Καζάζης εισήγαγε έναν νέο όρο στην παιδευτική διδασκαλία, αυτόν της «μικροβιογράφησης των λέξεων» και εξηγεί: «Ο τρόπος δουλειάς είναι απλός: τα παιδιά ανατρέχουν στα λεξικά με την ιστορική τους σειρά, συλλέγουν το υλικό, και, διαβάζοντας προσεχτικά τα παραθέματα και συγκρίνοντάς τα με τα σημαινόμενα, βλέπουν τις προσθαφαιρέσεις και αλλοιώσεις των σημασιών μέσα στον χρόνο.
»Διαπιστώνουν δηλαδή την ιστορική πορεία των λέξεων - όταν πρόκειται για λέξεις της παλαιάς Ελληνικής. Αν πρόκειται, πάλι, για εξωτερικό δανεισμό, το παιδί συνθέτει από τα παραθέματα και τις εξηγήσεις μιαν εικόνα της κίνησης των ιδεών μέσα στον χώρο (ελληνικό, ευρωπαϊκό, παγκόσμιο), αφού οι δρόμοι των λέξεων είναι δρόμοι του πολιτισμού. Η μικρή έρευνα καταλήγει στη γραφή των πορισμάτων, σε ένα μικρό κείμενο της τάξεως των 250-300 λέξεων, που παρουσιάζεται μετά στην τάξη».
Και προσθέτει: «Ο τρόπος αυτός δουλειάς κρατεί τα παιδιά σε διαρκή εγρήγορση για το αναπάντεχο και, αντί για τον εφησυχασμό, καλλιεργεί τη μεθοδολογική υποψία και τη διερευνητική σκέψη. Διδάσκει τον μαθητή να βλέπει στη διαρκή ανανέωση και προσθαφαίρεση των σημασιών των λέξεων της αρχαίας την καλύτερη απόδειξη για τη Διαχρονία της Ελληνικής. Καλλιεργεί και την παραγωγή νεοελληνικού λόγου με ακρίβεια και συλλογιστική συνέπεια».
Ελληνικά της Κύπρου
Ο Χρ. Χαραλαμπάκης, καθηγητής Γλωσσολογίας στο Παν/μιο Αθηνών, μίλησε με θέμα: «Η κυπριακή διάλεκτος και οι πολλαπλές ταυτότητες. Εκπαιδευτικές προεκτάσεις». Επισήμανε πως «οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στην κοινή νεοελληνική και την κυπριακή ελληνική εξυπηρετούν πολιτικές και ιδεολογικές σκοπιμότητες και χαρακτηρίζουν διπολικές αντιπαραθέσεις του τύπου: δεξιά - αριστερά, ένωση - ανεξαρτησία, εθνική -νεοκυπριακή ιδεολογία».
Στη συνέχεια υπέδειξε πως «Η νεοελληνική γλώσσα έχει ενσωματώσει στο λεξιλόγιό της αρκετά στοιχεία από «τα Ελληνικά της Κύπρου. Κύπριοι επιστήμονες και λόγιοι χρησιμοποιούν λέξεις του απαιτητικού λεξιλογίου, οι οποίες σταδιακά καθιερώνονται στην κοινή μας γλώσσα. Μερικά παραδείγματα: αθλητοπρέπεια, αθλητοπρεπής, αιτητής, άκατος, εξ ακοής μαρτυρία, ακταιωρός, αχθοφόρος-κλητήρας, ευσεβοποθισμός».
Ο Χρ. Χαραλαμπάκης υποστήριξε πως «ο Κύπριος μαθητής επιβάλλεται να συνειδητοποιήσει ότι η γλώσσα που ακούει και μιλά αυθόρμητα στο οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον επιβιώνει με τις αναγκαίες αλλαγές από τα πανάρχαια χρόνια, πρέπει επομένως να είναι υπερήφανος για τη διάλεκτό του, η οποία είναι εντυπωσιακά πλούσια και εκφραστική. Η ύπαρξη και η επιβίωση του κυπριακού λαού εξαρτάται από το πόσο ισχυρός είναι ο κυπριακός και ο ελλαδικός πυλώνας. Αυτοί οι δύο πυλώνες αποτελούν τα θεμέλια της ταυτότητάς του, το σταθερό έρεισμα που τον προφυλάσσει από την αλλοτρίωση. Ο τρίτος πυλώνας στον οποίο οικοδομεί την ταυτότητά του είναι ο ευρωπαϊκός».
Ελληνική Γραμματεία
Τέλος, ο Ανδρέας Βοσκός, ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Παν/μιο Αθηνών, μίλησε με θέμα: «Η Ελληνική Γλώσσα στην αρχαία Κύπρο».
(1) Μετά από σύντομη εισαγωγική θεώρηση έδωσε έμφαση
(α ́) στην άφιξη των Αχαιών στην Κύπρο και τους βασικούς σταθμούς στην αρχαία ιστορία του νησιού, και
(β́) στις σωζόμενες γραπτές (κατά κύριον λόγο) και προφορικές μαρτυρίες για την Ελληνική Γλώσσα στην αρχαία Κύπρο.
(2) Η γλώσσα της Αρχαίας Κυπριακής Γραμματείας:
(α ́) Οι κυπροσυλλαβικές επιγραφές και η Αρκαδο-κυπριακή διάλεκτος,
(β ́) οι αλφαβητικές επιγραφές,
(γ ́) τα λοιπά κείμενα σε σύγκριση με τα αντίστοιχα κείμενα άλλων ελληνικών περιοχών.
(3) Οι κυπριακές «γλώσσες» (ήδη από τον Όμηρο).
(4) Η διαχρονική προφορική παράδοση.
Ο καθηγητής Βοσκός συμπερασματικά επισήμανε πως «ό,τι σώζεται από την έντεχνη Αρχαία Κυπριακή Γραμματεία, σε ποιητικό ή σε πεζό λόγο -με ελάχιστες εξαιρέσεις φοινικικών και λατινικών πεζών επιγραφών- είναι γραμμένο στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ και εμφανίζει τα ίδια γενικά και ειδικά χαρακτηριστικά με την αντίστοιχη πνευματική παραγωγή κάθε άλλης ελληνικής γωνιάς, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο, ώστε η Ιστορία της Αρχαίας Κυπριακής Γραμματείας να ταυτίζεται σχεδόν πλήρως με την Ιστορία της Ελληνικής Γραμματείας στην Αρχαία Κύπρο».
«...και τα πουλιά να κελαηδούν ελληνικά νικητήρια»
Έχουμε ακόμα ελπίδες όταν έχουμε μορφωμένους, άξιους και επιμελείς νέους. Αυτήν την εντύπωση αποκόμισαν όλοι όσοι παρακολουθήσαμε την ημερίδα για τη διαχρονία της Ελληνικής Γλώσσας, στην οποία έκαναν σύντομες παρεμβάσεις πέντε μαθητές και μαθήτριες από ισάριθμα εκπαιδευτήρια της Κύπρου.
Πρώτη μίλησε η Μαρίνα Αργυρού, του Λυκείου Απ. Πέτρου και Παύλου. Είπε: «Η ελληνική γλώσσα είναι γεμάτη λέξεις, που σαν πουλιά μάς συντροφεύουν και μας ταξιδεύουν πάντα και παντού για να εκφράσουμε όσα νιώθουμε, ποθούμε και οραματιζόμαστε. "Θα 'θελα να κοιμηθώ μια μέρα και να ξυπνήσω σ’ έναν αιώνα όπου και τα πουλιά να κελαηδούν ελληνικά νικητήρια", όπως είπε και ο Οδυσσέας Ελύτης. Η ελληνική γλώσσα είναι μία, ενιαία και αδιαίρετη από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και σήμερα και, παρά τις τόσες επιθέσεις που υπέστη από πλήθος κατακτητών, άντεξε και διατήρησε τον πλούτο, το μεγαλείο και την ομορφιά της. Η γλώσσα μας είναι τα όπλα μας, η περιουσία μας, η συνείδηση της φυλής μας. Μέσα από τη γλώσσα περνά η ιστορία της πατρίδας μας μπροστά από τα μάτια μας».
Ο Αυγοουστίνος Παπακώστας, του λυκείου Απ. Λουκά Κολοσσίου, υποστήριξε: «Η γλώσσα μας είναι η ταυτότητά μας και εμείς οι Έλληνες πρέπει να νιώθουμε περήφανοι που έχουμε την τιμή να μιλούμε την Ελληνική, τόσους αιώνες. Νικήτρα του Θανάτου την είπε ο Παλαμάς. "Νίκησε" τους διάφορους κατακτητές που πέρασαν από τον τόπο μας, τον κατώτερο εαυτό μας, τα πάθη μας, τις μικρότητές μας, μας ανέβασε σε σφαίρες ανώτερες, πνευματικές. Η ελληνική γλώσσα δεν είναι μόνο ένα μέσο επικοινωνίας. Κουβαλά την ψυχή του λαού μας, όλη του την ιστορία κι όλη του την ευγένεια. Κι εδώ ακριβώς ξεκινά η δική μας έγνοια, το δικό μας καθήκον, να την κρατήσουμε ζωντανή».
Η Θεοδώρα Οδυσσέως, του λυκείου Λακατάμειας, στη δική της παρέμβαση υπογράμμισε: «Η γνώση της αρχαίας Ελληνικής μάς προσφέρει πληρέστερη γλωσσική επίγνωση και βαθύτερη κατανόηση της κοινής Νεοελληνικής. Μέσω της διδασκαλίας του μαθήματος μπορούμε να κατανοήσουμε τη διαχρονική εξέλιξη της γλώσσας μας (ανεξάρτητα από κάθε διαλεκτική διαφοροποίηση) και να συνειδητοποιήσουμε τον τρόπο με τον οποίο παράγονται οι νέες λέξεις σύμφωνα με τις εκάστοτε απαιτήσεις των καιρών. Η ενασχόληση με την αρχαία ελληνική γλώσσα βοηθά τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών και στην πιο αποτελεσματική έκφραση των συναισθημάτων και στοχασμών τους».
Ο Γιώργος Γεωργίου, του λυκείου Παλαιομετόχου, είπε: «Νιώθω αφάνταστα περήφανος που ως Έλληνας - Κύπριος μιλώ την Ελληνική Γλώσσα, μια γλώσσα τόσο σημαντική στην ανθρωπότητα. Η Ελληνική Γλώσσα αποτελεί προϊόν αδιάκοπης εξέλιξης 40 και πλέον αιώνων. Βεβαίως, η Ελληνική κατέχει ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις 2700 γλώσσες του κόσμου. Δεν είναι σίγουρα τυχαίο το γεγονός ότι η διεθνής επιστημονική γλώσσα σχημάτισε και σχηματίζει μέχρι και σήμερα τους περισσότερους όρους, σε διάφορους τομείς της επιστήμης (λ.χ. στην ιατρική, στη φαρμακευτική, στη φυσική, στη φιλολογία, τη θεολογία, ακόμη και στην τεχνολογία), οι οποίες προέρχονται από ελληνικές ρίζες, λέξεις ή συστατικά».
Τέλος, η Μικαελένα Κόκκινου, της Αγγλικής Σχολής, αναφέρθηκε στα greeklish και παρατήρησε: «Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι τα greeklish είναι η ιδιαίτερη γλώσσα των νέων, μια φτηνή παραλλαγή της ελληνικής γλώσσας με τη χρήση λατινικών χαρακτήρων αντί του ελληνικού αλφαβήτου. Στην πραγματικότητα τα greeklish ξεκίνησαν κυρίως μέσω του υπολογιστή στα τέλη της δεκαετίας του '80, καθώς τότε ήταν δύσκολη η αναγνώριση των ελληνικών χαρακτήρων στα πληκτρολόγια. Όμως σήμερα η τεχνολογία έχει κάνει άλματα και τα λειτουργικά προγράμματα υποστηρίζουν την ελληνική γλώσσα. Άρα, εύλογα προκύπτει το ερώτημα "γιατί εμείς οι νέοι εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε τα greeklish;". Ας προβληματιστούμε...».
