Από την Άλωση μέχρι σήμερα: Το Βυζάντιο στη ζωή μας

Τι σημαίνει για εμάς σήμερα το Βυζάντιο;

Ο μήνας Μάιος είναι γεμάτος από μνήμες Βυζαντίου και Κωνσταντινουπόλεως. Στις 11 του μηνός γιορτάζουμε την ίδρυση της Κωνσταντίνου Πόλεως το 330 από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Στις 21 του ιδίου μηνός γιορτάζει ο ιδρυτής Άγιος και η μητέρα του, η Αγία Ελένη. Στις 29 τιμούμε τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και τους πεσόντες κατά την Άλωση της Πόλης, της Βασιλεύουσας, το 1453.

Τι σημαίνει για εμάς σήμερα το Βυζάντιο; Μερικοί το θεωρούν σαν κάτι μακρινό, κι όμως είναι πολύ κοντά μας. Είναι μέσα στη ζωή μας, στον πολιτισμό μας, στην ταυτότητά μας, στις συνήθειές μας. Ας θυμηθούμε ορισμένες ενδιαφέρουσες πτυχές.

1. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί τη βυζαντινή παράδοση, η οποία «μένουσα εν εαυτή τα πάντα καινίζει». Η Θεία Λειτουργία, η υμνογραφία, η βυζαντινή μουσική, η βυζαντινή αγιογραφία, ο βυζαντινός ρυθμός των ναών, αυτά και πολλά άλλα καθιστούν το Βυζάντιο κομμάτι της ζωής μας.
   
2. Ολόκληρες πόλεις και μοναστικές κοινότητες αποτελούν σήμερα βυζαντινά μουσεία που θυμίζουν την τέχνη, την παράδοση, τις πεποιθήσεις και τον συνδυασμό Χριστιανικής πίστης και ελληνικού πολιτισμού που επέτυχε η 1100 ετών Αυτοκρατορία. Ο Άθως, το Σινά, η Θεσσαλονίκη, η Καστοριά, το Διδυμότειχο, η Άρτα αποδεικνύουν του λόγου το ασφαλές. Πηγαίνεις στο Άγιον Όρος και ακούς να μνημονεύονται καθημερινά ο Νικηφόρος Φωκάς, ο Αλέξιος Κομνηνός και άλλοι κτήτορες των μονών.
3. Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης- Κωνσταντινουπόλεως είχε το κρατικό όνομα Ρωμανία. Ο όρος Βυζαντινή Αυτοκρατορία καθιερώθηκε τον 16ο αιώνα από τον Γερμανό ιστορικό Ιερώνυμο Βολφ. Εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης οι Αυτοκράτορες έδιναν τίτλους και επαίνους «δια τους κόπους ους εμόχθησας υπέρ Ρωμανίας». Ρωμαίοι ήσαν οι υπήκοοι, αλλά δεν έπαυαν να έχουν και επί μέρους εθνικές ταυτότητες (Έλληνες, Αρμένιοι, Σέρβοι, κ.ά). Από τη Ρωμανία και τους Ρωμαίους υπηκόους της προέρχεται ο όρος Ρωμηός (ή Ρωμιός) που χαρακτηρίζει από το 1453 μέχρι και σήμερα τη σύνθεση Ορθοδοξίας και Ελληνισμού. Γι’αυτό και οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Μέσης Ανατολής αποκαλούνται Ρουμ Ορτοντόξ και αναζητούν τις ρίζες τους στο Βυζάντιο.
4. Μέχρι το 1946 το βυζαντινό Δίκαιο ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των Ελλήνων. Οι Εθνικές Συνελεύσεις της Ελληνικής Επαναστάσεως αποφάσισαν να επαναφέρουν ως Αστικό Δίκαιο τους «Νόμους των Χριστιανών ημών Αυτοκρατόρων», δηλαδή των Βυζαντινών και συγκεκριμένα την κωδικοποίηση που έκανε τον 14ο αιώνα ο Θεσσαλονικεύς Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος. Εφαρμόσθηκε στη νεώτερη Ελλάδα μέχρι το 1946, όταν εισήχθη ο Αστικός Κώδικας.
5. Στο βιβλίο της «Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο- Πόσο Βυζαντινοί είναι οι Νεοέλληνες» η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ αναφέρεται στην επίδραση του Βυζαντίου στη λογοτεχνία και την τέχνη των Νεοελλήνων. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης ζητά από τον Π. Ζωγράφο να απεικονίσει, μαζί με τις μάχες του 1821, και την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Σεφέρης, ο Καραγάτσης, ο Μαρκοράς, ο Ίων Δραγούμης, αλλά και ο Γάλλος διανοούμενος Αντρέ Μαλρώ αντλούν έμπνευση από τη βυζαντινή ιστορία. Προσθέτω και εγώ τον Δωδεκάλογο του Γύφτου και τη Φλογέρα του Βασιλιά, τα δύο επικά ποιήματα του Κωστή Παλαμά, καθώς και τα παιδικά βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα για τον «Καιρό του Βουλγαροκτόνου». Επίσης το μεταφρασμένο στα ελληνικά μυθιστόρημα του Ουμπέρτο Έκο για τον Μπαουντολίνο, τον Ιταλό Σταυροφόρο του 1204, ο οποίος γοητεύθηκε από την κλασική ελληνική παιδεία του Βυζαντινού Νικήτα Χωνιάτη κ.ά.
6. Θρύλοι, παροιμίες και συνηθισμένες εκφράσεις έχουν ενταχθεί στη συλλογική μνήμη και στο λεξιλόγιό μας χωρίς ίσως να συνειδητοποιούμε τη βυζαντινή προέλευσή τους. Οι γιαγιάδες μιλούν στα εγγόνια για τον μαρμαρωμένο Βασιλιά, ο Έλληνας θεωρεί αποφράδα ημέρα την Τρίτη και αποφεύγει να ξεκινά εργασίες ή να υπογράφει συμβόλαια, διότι Τρίτη ήταν η ημέρα της Αλώσεως. Οι φράσεις «έφαγε τον περίδρομο»,«έμεινε στα κρύα του λουτρού» και πολλές άλλες έρχονται κατ’ ευθείαν από τους Βυζαντινούς προγόνους μας. Το φλουρί Κωνσταντινάτο, είτε το φοράμε στο λαιμό είτε το χρησιμοποιούμε ως έκφραση, αναφέρεται στο βυζαντινό νόμισμα με την παράσταση του Αγίου Κωνσταντίνου.
7. Ο αείμνηστος Βασίλειος Τατάκης παρατήρησε ότι το Βυζάντιο είναι επίκαιρο, διότι είναι το πρώτο πραγματικά ευρωπαϊκό κράτος. Με βάση τους ορισμούς του Πωλ Βαλερύ, του Τόμας Έλιοτ και πολλών άλλων, τα τρία θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι: Η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, το Ρωμαϊκό (ή βυζαντινορωμαϊκό) Δίκαιο και η Χριστιανική Διδασκαλία. Για πρώτη φορά τα τρία αυτά στοιχεία μαζί απαντώνται στο Βυζάντιο/ Ρωμανία, όπου το θεμέλιο της παιδείας ήσαν τα Ομηρικά έπη και όπου το Ρωμαϊκό Δίκαιο εκχριστιανίσθηκε και κωδικοποιήθηκε.
8. Η κληρονομιά των Θεσσαλονικέων Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, Φωτιστών τω Σλάβων, είναι εμφανής στο αλφάβητο εκατοντάδων εκατομμυρίων Ρώσων, Ουκρανών, Σέρβων, Βουλγάρων και άλλων. Ο Κωνσταντίνος- Κύριλλος, φιλόσοφος και ιεραπόστολος του 9ου αιώνος μ.Χ., έδωσε το όνομά του στο βυζαντινό αλφάβητο που χρησιμοποιούν σήμερα - με κάποιες τροποποιήσεις και προσθήκες - οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης.
9. Ο δικέφαλος αετός ήταν το έμβλημα των βυζαντινών αυτοκρατόρων μετά την ανάκτηση της Βασιλεύουσας το 1261 και τη νίκη των Ελλήνων της Νίκαιας επί των Σταυροφόρων. Σήμερα τον βλέπουμε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά και στους Ορθοδόξους Ναούς της Ελλάδος και της Κύπρου, είτε ως σημαία είτε ως διακοσμητικό σύμβολο. Τον βρίσκουμε επίσης στις σημαίες και στα εθνικά σύμβολα των Σέρβων, των Μαυροβουνίων, των Αλβανών και άλλων λαών που επηρεάσθηκαν από τον βυζαντινό πολιτισμό. Πρόκειται για τον αετό, ο οποίος κοιτά και προς την Ανατολή και προς τη Δύση.
10. Τώρα που ετοιμαζόμαστε να εορτάσουμε τα 200 έτη από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι οι αγωνιστές είχαν την Κωνσταντινούπολη και τη βυζαντινή ιδέα στην καρδιά τους. Η Μεγάλη Ιδέα, δηλαδή η ελπίδα για απελευθέρωση της Πόλης, κράτησε όρθιο το Γένος επί 400 χρόνια. Ο Θ. Κολοκοτρώνης μιλώντας στον Άγγλο Ναύαρχο Χάμιλτον δηλώνει ότι συνεχίζει τους αγώνες του Αυτοκράτορα που δεν συνθηκολόγησε (δηλαδή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου). Και οι Επτανήσιοι όταν συντάσσουν το Σύνταγμα της Πολιτείας των Ιονίων Νήσων, το ονομάζουν «Βυζαντινόν».

Ας μην περιφρονούμε το Βυζάντιο. Ας ξαναμελετήσουμε τον «ένδοξο βυζαντινισμό μας», όπως θα έλεγε και ο Καβάφης.

Κωνσταντίνος Χολέβας Πολιτικός Επιστήμων - Αρθρογράφος

huffingtonpost.gr

Πώς η πανίσχυρη ελληνική γλώσσα κατέκτησε μία αυτοκρατορία

Όλα ξεκίνησαν το 330 μ.χ., όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε την έδρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη την οποία ο ίδιος είχε ιδρύσει στη θέση της παλαιάς πόλης του Βύζαντος, αποικίας των Μεγαρέων. 
Εξήντα πέντε χρόνια αργότερα (395 μ.χ.), η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διασπάστηκε στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (ΔΡΑ) με έδρα τη Ρώμη και στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (ΑΡΑ) με έδρα την Κωνσταντινούπολη. 
Συνέβη, όμως, η Πολυεθνική ΑΡΑ να περιλαμβάνει λαούς που μιλούσαν κατά βάση την Κοινή Ελληνιστική γλώσσα. 
Είχε φροντίσει γι’αυτό ο ίδιος ο Μεγαλέξανδρος κατά τη σύντομη βασιλεία του. 
Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος : 

"Αλέξανδρος, τρισμυρίους παίδας Περσών επιλεξάμενος, εκέλευσε γράμματα μανθάνειν ελληνικά". 

Ήταν μια αρχή. Την προσπάθεια συνέχισαν αποτελεσματικά οι διάδοχοί του. Την συνοψίζει ο Καβάφης στο ποίημα με τον τίτλο : 200 π.χ.:

"Εμείς οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς, οι Σελευκείς
Και οι πολυάριθμοι επίλοιποι Έλληνες Συρίας και Αιγύπτου,
Και οι εν Μηδία, και οι εν Περσίδι, και όσοι άλλοι,
Με τις εκτεταμένες επικράτειες, με την ποικίλη δράση
Των στοχαστικών προσαρμογών,
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
Ως μέσα στη Βακτηριανή την πήγαμε ως τους Ινδούς."

Έξαλλου, ο Κικέρων (1ος αιώνας π.χ.), μέγιστος των Ρωμαίων ρητόρων, συγγραφέας και πολιτικός, απευθυνόμενος σε φίλο του, έγραψε: 

"Αν νομίζουν μερικοί ότι, γράφοντας στίχους στα λατινικά και όχι στα ελληνικά, θα αποκτήσουν μεγαλύτερη δόξα, πλανώνται πλάνην οικτράν. Η ελληνική γλώσσα ομιλείται από όλα σχεδόν τα έθνη." 

Ο ίδιος είπε: 

"ει οι θεοί διαλέγονται, την των ελλήνων γλώτταν χρώνται." 

 Ήταν λάτρης του πολιτισμού και της γλώσσας των ελλήνων, όπως και οι περισσότερες μεγάλες ρωμαϊκές προσωπικότητες. Είχαν λάβει ελληνική μόρφωση και μιλούσαν ελληνικά. 
Ο Οράτιος έγραψε: 

"Η υποδουλωμένη Ελλάδα κατέκτησε τον τραχύ κατακτητή της." 

Ο νικητής του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στο Άκτιο (331 π.χ.) Οκτάβιος, ο οποίος έγινε αυτοκράτορας με το όνομα Αύγουστος, ήθελε να πιστεύει, καθώς και άλλοι Ρωμαίοι, ότι ήταν απόγονοι ελλήνων αποίκων. 
Την άποψη αυτή υποστήριξε στο έργο του "Ρωμαϊκή Αρχαιολογία" ένας σημαντικός παράγων του ελληνισμού της Ρώμης, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς. 
Ο Αύγουστος πέθανε με ένα στίχο του Μενάνδρου στα χείλη. Ο Ιούλιος Καίσαρ ξεψύχησε με το ελληνικό: "Και συ τέκνον Βρούτε"; Ο Νέρων έλεγε ότι γι’αυτόν μία γλώσσα υπήρχε, η ελληνική. Μετέφραζε Αισχύλο και διέπρεψε ως ερμηνευτής τραγωδιών. 
Ο Κλαύδιος, ακόμα και στις παρεμβάσεις του στη Σύγκλητο χρησιμοποιούσε την ελληνική γλώσσα.

Όλα αυτά και κυρίως οι μαρτυρίες του Κικέρωνα, αλλά και του Καβάφη, όπως την εκφράζει στο προαναφερθέν ποίημά του, δείχνουν πόσο είχε ριζώσει στον τότε γνωστό κόσμο η ελληνική γλώσσα. 
Ήταν, κατά συνέπεια, αναπόφευκτο να έχουμε διγλωσσία στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: 
Επίσημη γλώσσα του κράτους, η λατινική, καθομιλουμένη η κοινή ελληνιστική. Αυτό κράτησε μέχρι τον 7ον αιώνα μ.χ. Τότε, ο Αυτοκράτωρ Ηράκλειος καθιέρωσε ως επίσημη γλώσσα της αυτοκρατορίας την ελληνική.

Η ελληνική γλώσσα βγήκε λοιπόν νικήτρια στη διαμάχη με τη λατινική. 
Έτσι, η πολυεθνική Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, βυζαντινή, όπως συνηθίζουμε να την ονομάζουμε, από δίγλωσση έγινε μονόγλωσση με μοναδική γλώσσα την ελληνική. 

Η πασίγνωστη βυζαντινολόγος, κυρία Αρβελέρ θεωρεί ότι άκριτα την ονομάζουμε "βυζαντινή". "Ρωμανία" ήταν το όνομά της. 
Την άποψη αυτή υποστηρίζει και ένας άλλος βυζαντινολόγος, του Kings’College του Λονδίνου, ο κ. Διονύσης Σταθακόπουλος στο προσφάτως κυκλοφορήσαν βιβλίο του "Μικρή Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας". 
Κι’αυτό μέχρι το 800 μ.χ., οπότε, όπως αναφέρει ο κ. Σταθακόπουλος, πολλοί άρχισαν να αποκαλούν ελληνική την αυτοκρατορία. 

Η κυρία Αρβελέρ επαναλαμβάνει στο πρόσφατο βιβλίο της "πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο ;"αυτό που έγραψε και αλλού : "Αδιόρθωτοι εμείς (οι Νεοέλληνες) ονειροπόλοι, μιλάμε για Αγία Σοφιά και κλαίμε για την Πόλη." 

Ανεξάρτητα από το πού βρίσκεται η ιστορική αλήθεια, ως ελληνική έχει εγγραφεί στο ελληνικό συλλογικό υποσυνείδητο η βυζαντινή ή, όπως αλλιώς έχει ονομασθεί, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Εδώ έχει θέση αυτό που έγραψε ο Βολταίρος : 
"Στην ζωή είναι αδιάφορο αν κάτι είναι πέρα για πέρα αληθινό ή αν έχει περάσει για αληθινό". 
Ούτως ή άλλως, ήταν μία λαμπρή νίκη της πανίσχυρης, της υπέροχης ελληνικής γλώσσας. Μία κατάκτηση χωρίς πολέμους, αιματοχυσίες και βαρβαρότητες.

Εν κατακλείδι, έχουμε μεν ένα πολυεθνικό κράτος, αλλά ελληνόφωνο και με ελληνική παιδεία. Κράτος ελληνικό, σύμφωνα με τη ρήση του Ισοκράτη: 

"Έλληνες είσιν οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες." 

Την ίδια ιδέα εξέφρασε, 18 αιώνες αργότερα και ο βυζαντινός φιλόσοφος Πλήθων ο Γεμιστός: 

"Έλληνες εσμέν ως ή τε ή φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρούσιν." 

Αυτό το ελληνόφωνο κράτος έσωσε δύο φορές την Ευρώπη από την ισλαμική αραβική πλημμυρίδα τον 7ο και 8ο αιώνα. 
Το υποστήριξε ο διάσημος ιστορικός René Gousset της Γαλλικής Ακαδημίας, υπενθυμίζοντας ότι: Οι Άραβες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη το 673 και αποκρούστηκαν από τον Κωνσταντίνο Πωγωνάτο, καθώς και το 717 και αποκρούστηκαν από τον Λέοντα Ίσαυρο. 
Τι θα γινόταν αν ο βυζαντινός φράχτης είχε υποχωρήσει; 
Απλούστατα, η αδύνατη τότε Ευρώπη θα είχε κατακλυσθεί από τη μουσουλμανική πλημμυρίδα με αποτέλεσμα: 

Καμία Αναγέννηση δεν θα ήταν δυνατή αφού το ευρωπαϊκό ποτάμι θα είχε αποκοπεί από την ελληνική πηγή του. 

Όταν το 1453 πραγματοποιήθηκε η μουσουλμανική κατάκτηση από τους Τούρκους, η Δύση είχε φθάσει στην ακμή της και μπορούσε να αντισταθεί και να πραγματοποιήσει την αναγέννηση, με τη βοήθεια και των Ελλήνων που είχαν έρθει από το Βυζάντιο. 
Όπως και έγινε με τις δύο αποτυχημένες οθωμανικές πολιορκίες της Βιέννης, τον 16ο και τον 17ο αιώνα. 
Το ίδιο είχε συμβεί 12 αιώνες πρωτύτερα όταν η Ελλάδα αντιστάθηκε επιτυχώς στον Δαρείο και στον Ξέρξη. Αν αυτό δεν είχε συμβεί και η Αθήνα, μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα είχε απορροφηθεί από την περσική αυτοκρατορία, ο δυτικός πολιτισμός θα είχε στραγγαλιστεί στο λίκνο του.

Επανερχόμενοι στο θέμα της ελληνικής γλώσσας, σημειώνουμε ότι, καθόλη την χιλιόχρονη βυζαντινή περίοδο, αλλά και αργότερα, η γλώσσα μας εμφανίζεται με δύο μορφές:

• Την Κοινή Ελληνιστική η οποία εξελίσσεται μακριά από κάθε σχολική επιρροή. Μέσω αυτής εκφράζεται ο απλός λαός.
• Την Αττικίζουσα λόγια, αριστοκρατική. Μέσω αυτής εκφράζεται η κρατική εξουσία και βασικά, η εκκλησία.

Ας δούμε τώρα, πολύ συνοπτικά, πώς δημιουργήθηκε και πώς εξελίχθηκε αυτή η διμορφία της ελληνικής γλώσσας. 
Αναφέρεται και ως διγλωσσία, αδόκιμα, εφόσον πρόκειται για δύο μορφές της ίδιας γλώσσας. 
Στην κλασσική περίοδο του ελληνισμού υπήρχαν διάφορες διάλεκτοι (Αττική, Ιονική, Δωρική, Αιολική, Μακεδονική κ.α.). 
Τη γλωσσική ενότητα του ελληνισμού προετοίμασαν οι εμπορικές συναλλαγές, οι πανελλήνιοι αγώνες, τα κοινά Ιερά (Δελφοί, Ολυμπία, Ελευσίνα), η λογοτεχνία και οι διάφορες συμμαχίες μεταξύ των πόλεων – κρατών. 
 Αποφασιστική ώθηση για την ομογενοποίηση, απλούστευση και σταθερότητα της γλώσσας έδωσε η μακεδονική ηγεμονία. 
Ωστόσο, η διάλεκτος που χρησίμευε ως οδηγός για την ομογενοποίηση ήταν η Αττική , την οποία, άλλωστε, είχε υιοθετήσει η μακεδονική δυναστεία ως επίσημη γλώσσα του Βασιλείου.

Έτσι προέκυψε η Κοινή Ελληνιστική, η οποία διαδόθηκε στα πέρατα των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όπως ήταν φυσικό, στην ομιλούμενη από διάφορα έθνη Κοινή Ελληνιστική, παρεισέφρησαν ξένες λέξεις και οι άνθρωποι συχνά εκφραζόντουσαν με "βαρβαρισμούς", και "σολοικισμούς". 
Την τάση αυτή αναφέρει πολύ εκφραστικά ο Καβάφης στο ποίημα "Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης". Ήταν μια εξέλιξη που δεν άρεσε στην πνευματική ελίτ της Αθήνας, αλλά και της ελληνόφωνης Ρώμης. Αντέδρασε λοιπόν με το σύνθημα : 

"πίσω ολοταχώς στον δόκιμο αττικό λόγο του Λυσία και του Πλάτωνα." 

Έτσι δημιουργήθηκε το αττικιστικό κίνημα που αποτέλεσε, από τον 1ο αιώνα, την απαρχή της διμορφίας της ελληνικής γλώσσας. 
Οι υπέρμαχοι της γλωσσικής καθαρότητας και ανεπιμειξίας δεν ήθελαν να αποδεχτούν την αυταπόδεικτη αλήθεια ότι η γλώσσα εξελίσσεται. 
Το ποτάμι της Κοινής Ελληνιστικής είχε ωστόσο προχωρήσει και ήταν αδύνατον να γυρίσει πίσω.

Στις τάξεις των Αττικιστών είχαν προσχωρήσει και οι πολέμιοι του Χριστιανισμού. Αυτοί, ως εκπρόσωποι της υψηλής διανόησης, καταφρονούσαν, τόσο την απλοϊκή διδασκαλία, όσο και την ανεπιτήδευτη γλώσσα των Ευαγγελίων. 
Παρά ταύτα, η επίσημη Χριστιανική Εκκλησία αποδέχτηκε ουσιαστικά τον αττικισμό. 
Στην Αττικίζουσα λόγια εκφράστηκαν οι Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, με τους "μελιρρύτους ποταμούς της σοφίας" τους. 
Σ’αυτήν γράφτηκαν τα πρακτικά των 6 Οικουμενικών Συνόδων που διαμόρφωσαν την ορθοδοξία. 
Στον αττικισμό καταλογίζεται ο διχασμός, η διμορφία της ελληνικής γλώσσας η οποία ταλαιπώρησε το έθνος επί δύο χιλιάδες χρόνια και βάθυνε το χάσμα μεταξύ πεπαιδευμένων και απλού λαού. 
Θετική θεωρείται η συμβολή του αττικισμού στην προστασία της γραπτής κυρίως γλώσσας από την αθρόα εισροή λατινικών λέξεων, καθώς και στην υπεράσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς του κλασσικού κόσμου από την μισαλλοδοξία των φανατικών πρώτων χριστιανών.

Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας πέρασε από διάφορα στάδια. 
Προς το τέλος του "ελληνικού Μεσαίωνα", όπως έχει ονομασθεί η περίοδος της οθωμανικής κυριαρχίας, διάφοροι έλληνες λόγιοι της διασποράς, ασχολήθηκαν σοβαρά με τη γλώσσα. 
Προσπάθησαν να διαμορφώσουν ένα γλωσσικό όργανο που θα επέτρεπε στο έθνος να πλησιάσει τα πολιτιστικά επιτεύγματα της Δύσης (διαφωτισμός) και να προετοιμαστεί για την επανάσταση. Εμφανίζονται δύο ακραίες απόψεις: 
Ο Ευγένιος Βούλγαρης και μερικοί άλλοι πίστευαν ότι μόνο η αρχαία γλώσσα μπορούσε να αποδώσει με ακρίβεια τα υψηλά φιλοσοφικά νοήματα. 
Στην αντίπερα όχθη, οι Ιωάννης Βούλγαρης και Αθανάσιος Ψαλίδας ήθελαν η γλώσσα να γράφεται όπως μιλιέται, π.χ. "γραφί Ρομέου προς Ρομέο για τη γλόσα του". 
Βρέθηκε όμως ο Αδαμάντιος Κοραής (1748 – 1833), ο οποίος χάραξε τη μέση οδό διακηρύττοντας ότι: 
αφενός, η επιστροφή στην αρχαία είναι αδύνατος, αφετέρου, επιβάλλεται η ανάγκη καθαρισμού της καθομιλουμένης από πλήθος ξένων λέξεων, κυρίως τουρκικών, ώστε, με κατάλληλο εμπλουτισμό από την αρχαία γλωσσική παράδοση, να ανεβεί ποιοτικά. 
Ο καθαρισμός αυτός της καθομιλουμένης συνεχίστηκε από τους λογίους του 19ου αιώνα και έτσι προέκυψε η καθαρεύουσα, η οποία υπήρξε η επίσημη γλώσσα του κράτους μέχρι το 1976. 
Τότε, με νόμο, καθιερώθηκε η καθομιλουμένη (δημοτική) ως επίσημη γλώσσα του κράτους και μ’αυτόν τον τρόπο έληξε το "γλωσσικό ζήτημα" που διήρκησε δύο αιώνες.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η σημερινή καθομιλουμένη διαφέρει πολύ από εκείνη της περιόδου τουρκοκρατίας, όταν η σχολική εκπαίδευση ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. 
Κατά τη διάρκεια της συνύπαρξης καθαρεύουσας και δημοτικής λειτούργησε ένα είδος όσμωσης μεταξύ των δύο μορφών της γλώσσας. 
Πολλές από τις καινούργιες λέξεις προερχόμενες από την αρχαία παράδοση, οι οποίες είχαν εισαχθεί στην καθαρεύουσα, περνούσαν σταδιακά στην καθομιλουμένη με ρυθμό ανάλογο του ρυθμού αύξησης των ατόμων που ακολουθούσαν Μέση Εκπαίδευση. Επίσης, στη σύγχρονη μορφή της γλώσσας, προφορικής και γραπτής, έχουν ενσωματωθεί και εκφράσεις της αρχαίας ή της λόγιας καθαρεύουσας. 
Την εμπλουτίζουν και την καθιστούν πιο εκφραστική. Πχ. Τουτέστιν, εντούτοις, εν τω μεταξύ, φερειπείν, ειρήσθω εν παρόδω, θεού θέλοντος κλπ.

Του Άγγελου Ζαχαρόπουλου 

* Ο κ. Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι Επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Τ. Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας

capital.gr

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610 – 641)
ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

 

α. Εξωτερικοί κίνδυνοι
οι επιπτώσεις των Αβαροσλαβικών επιδρομών στη χερσόνησο του Αίμου

• Στο βορειότερο τμήμα της χερσονήσου καταστρέφονται ακμαίες πόλεις.
• Μεγάλο τμήμα του πληθυσμού εξοντώνεται…
• Επανειλημμένα πολιορκείται η Θες/νίκη

Οι σκλαβηνίες
Σκλαβηνίες = νησίδες σλαβικού πληθυσμού σκορπισμένες ανάμεσα στους ντόπιους.

• Στο εσωτερικό της χερσονήσου του Αίμου μειώνεται ο ελληνικός πληθυσμός
• Διατηρείται όμως στις παράκτιες περιοχές και τις πόλεις
• Τέλος του 8ου αιώνα ξεκινά η αποκατάσταση της βυζαντινής διοίκησης και της αφομοίωσης των Σλάβων.
• Αρχές του 7ου αιώνα ο στρατός καλεί τον Ηράκλειο στο θρόνο. Η κατάσταση είναι κρίσιμη.

Πέρσες

• Ο κίνδυνος από τους Πέρσες είναι άμεσος.
• 613 καταλαμβάνουν τη Συρία
• 614 καταλαμβάνουν τα Ιεροσόλυμα και παίρνουν τον Τίμιο Σταυρό…
• 619 ο Ηράκλειος κάνει ειρήνη με το χαγάνο των Αβάρων.
• Μεταφέρονται στρατεύματα στη Μικρά Ασία.

O ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ

• ο πόλεμος έγινε σε ατμόσφαιρα θρησκευτικής έξαρσης («…οι εχθροί του Θεού…»)
• η Εκκλησία πρόσφερε ηθική και υλική υποστήριξη απεριόριστη…
• η εκστρατεία στρεφόταν εναντίον των πυρολατρών Περσών που κατείχαν τους Αγίους Τόπους.
• Στη Νινευή ο περσικός στρατός αφανίστηκε
• Ο Σιρόης υπογράφει ειρήνη με την οποία το βυζάντιο ανακτά όλα του τα χαμένα εδάφη
• Ο Ηράκλειος γίνεται θριαμβευτικά δεκτός στην Κων/πολη
• 630 υψώνει τον Τίμιο Σταυρό στα Ιεροσόλυμα.

β. εσωτερική αναδιοργάνωση

έγινε μεγάλη διοικητική μεταρρύθμιση με τη δημιουργία των θεμάτων

ΘΕΜΑΤΑ:Η ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

• Αρχικά ήταν στρατιωτικές μονάδες που μετακινούνταν σε όλη την επικράτεια.
• Αποκτούν μόνιμη εγκατάσταση και οι περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν πήραν το όνομά τους και εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες.
• Ο στρατηγός ασκεί την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία.
• Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μ. Ασία στα μέσα του 7ου αιώνα.
• επεκτάθηκαν και στη Βαλκανική

Στρατιωτόπια:

• ήταν κτήματα που ανήκαν στους στρατιώτες για να συντηρούν το άλογο και τον οπλισμό τους.
• Το κτήμα, και οι στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβάζονταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο.

3. Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ (σελ. σχολ. βιβλίου 16, 17)
α. Η ΠΡΟΪΣΛΑΜΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

• Νότια Αραβία: αγροτική κοινωνία μόνιμα εγκαταστημένη.
• Βόρεια Αραβία: αποκλειστικά νομάδες με φυλετική οργάνωση.
• Οι νομάδες εμπλέκονταν σε εμφυλίους και λεηλατούσαν τα καραβάνια
• Δεν αποτελούσαν απειλή για το Βυζάντιο.

Β. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
ΜΩΑΜΕΘ

• οδηγός καραβανιών από τη Μέκκα
• γνώριζε καλά το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό
• διδάσκει νέα θρησκεία
• κατηγορεί τους συμπατριώτες του ως ειδωλολάτρες
• 622 διωγμένος από τη Μέκκα καταφεύγει στη Μεδίνα.
• Μέκκα Μεδίνα = Εγίρα = αφετηρία χρονολογικού συστήματος των Αράβων
• Στη Μεδίνα ιδρύει κοινότητα πιστών
• Σε 10 χρόνια
  1. επιβάλλει τη διδασκαλία του
  2. ενώνει τις Αραβικές φυλές
  3. ενώνει πολιτικά την Αραβική χερσόνησο

ΤΖΙΧΑΝΤ = ΙΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

• Ιερό βιβλίο το Κοράνιο
• Με το σπαθί πρέπει να διαδώσουν τη θρησκεία τους στους απίστους
• Έτσι εξασφαλίζουν θέση στον Παράδεισο
• Η πίστη τους βασικός παράγων για την εξάπλωση της θρησκείας τους

ΤΟ ΘΕΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

• Πολλά στοιχεία από χριστιανισμό & Ιουδαϊσμό
• Το Κοράνιο καθορίζει τα καθήκοντα όλων των πολιτών
• Ταύτιση του Κράτους με τη θρησκευτική κοινότητα
• Οι δίκες από το Μουφτή ή Καδή βάσει του Κορανίου
• Θρησκευτική και κοσμική δικαιοσύνη ταυτίζονται
• Ο ανώτατος άρχοντας είναι κοσμικός & θρησκευτικός ηγέτης

Ο ΧΑΛΙΦΗΣ

• 632 πεθαίνει ο Μωάμεθ, τον διαδέχεται ο Χαλίφης = ο τοποτηρητής του
• είναι θρησκευτικό πρότυπο για τους πιστούς
• είναι αρχηγός του Κράτους με όλη την κοσμική εξουσία στα χέρια του
• υπεύθυνος για την τήρηση των εντολών του Κορανίου

4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ (σελ 18,19,20)
Α. Η ΑΡΑΒΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ

• 632 = θάνατος του Μωάμεθ
• - 640 = κατακτούν Συρία, Περσία, Παλαιστίνη, Μεσοποταμία, Αρμενία
• 646 = κατάκτηση Αιγύπτου, του σιτοβολώνα της Βυζ. Αυτοκρατορίας
• 8ος αιώνας = Βόρεια Αφρική και μέρος της Ισπανίας
• 732 = μάχη στο Πουατιέ = αναχαιτίζονται από τους Φράγκους

ΑΙΤΙΑ ΑΡΑΒΙΚΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ

• οι Βυζαντινοί και οι Πέρσες εξαντλημένοι από τους πολέμους
• μονοφυσιτισμός = ψυχικό σχίσμα μεταξύ κέντρου & ανατολικών επαρχιών

Β. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ και ΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΙΕΣ ΤΗΣ ΚΩΝσταντινούΠΟΛΗΣ

• 649 = άλωση της Κωνστάντιας, πρωτεύουσας της Κύπρου
• 654 = καταλαμβάνονται Κως και Ρόδος
• στόχος του Μωαβία η Κωνσταντινούπολη
• 674-678 = αποτυγχάνουν να καταλάβουν την Πόλη
• ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ
• 685 = ταπεινωτική ειρήνη – αυξάνεται το γόητρο του Βυζαντίου
• 717 = οι Άραβες προ των τειχών της Πόλης (Λέων ο Ίσαυρος) – ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ – τέλος απειλής.

Γ. ΟΙ ΑΡΑΒΟΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΤΗ Μ. ΑΣΙΑ και ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

• ο πόλεμος μεταφέρεται στη Μ. Ασία
• εσωτερικές διαμάχες στο χαλιφάτο

Η κυριαρχία του Βυζαντίου στη Μεσόγειο κλονίζεται

• 821–823: 1) εξέγερση του Θωμά του Σλάβου 2) Άραβες καταλαμβάνουν την Κρήτη και κάνουν απόβαση στη Σικελία
• 838: ο Θεόφιλος των Αράβων = καταστροφή Αρμορίου

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

• τερματίζεται η ελληνορωμαϊκή κυριαρχία στη Μεσόγειο
• συγκυριαρχούν Άραβες και Βυζαντινοί
• τα σύνορα του Β. υποχωρούν στη γραμμή Κρήτη – Κύπρος και Λυκία – Κιλικία
• Μειώνεται ο πληθυσμός των νησιών και των ακτών του Αιγαίου
• Περιορίζεται το εμπόριο
• Οι μικρασιατικού πληθυσμοί υποφέρουν οικονομικά

ΤΟ ΦΡΑΓΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ: ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ – ΚΑΡΟΛΙΔΕΣ (σελ. 28-31)

1. Τέλος του 5ου αιώνα ο Χλωδοβίκος (γενάρχης της δυναστείας των Μεροβιγγείων ) ιδρύει το εκχριστιανισμένο βασίλειο των Φράγκων.
2. μετά από αυτόν εμφύλιοι πόλεμοι το κράτος διασπάται και περνάει κρίση σε όλους τους τομείς (8ος αιώνας)
3. η Εκκλησία είναι ο μοναδικός παράγοντας εξουσίας.

ΚΑΡΟΛΟΣ

1. ο Αυλάρχης Κάρολος Μαρτέλος νικά τους Άραβες στο Πουατιέ (732)
2. Ιδρύει τη δυναστεία των Καρολιδών:
3. ο Πάπας επειδή απειλούνταν από τους Λογγοβάρδους στέφει το γιο του Καρόλου Πιπίνο ελέω θεού Βασιλέα.
4. ο Πιπίνος Α' δωρίζει στον Πάπα την περιοχή από Ραβέννα μέχρι Ρώμη.
5. βαθαίνει το χάσμα Ανατολής και Δύσης.
6. Καρλομάγνος: επεκτείνει τη φραγκική επικράτεια.

7. ΜΕΤΡΑ ΚΑΡΟΛΟΥ:

• 200 κομητείες (κόμητες + επίσκοποι ασκούν την εξουσία)
• βασιλικοί απεσταλμένοι
• εκκλησιαστική μεταρρύθμιση η Εκκλησία παράγοντας ενότητας.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΩΝ

1. 774 = ο Κάρολος καταλύει το κράτος των Λογγοβάρδων = ισχυρή βασιλεία
2. 781 = αρραβώνες Κων/νου Στ΄με Ροτρούδη (ακυρώνονται)
3. Λέων ο Γ΄ ζητά τη βοήθεια του Καρόλου
4. 800 (Χριστούγεννα) στέφεται μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ, κυβερνήτης του Ρωμαϊκού Κράτους
5. έδρα το Άαχεν = Aυτοκρατορία
6. πλήρης η διάσπαση Ανατολής – Δύσης
7. τελικά επέρχεται συμβιβασμός.

ΔΙΆΣΠΑΣΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ 
ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

• Επί Μιχαήλ Γ΄ έχουμε πρόοδο στους τομείς της παιδείας & της οικονομίας
• Επιτυχίες κατά των Αράβων.

α) Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων

1. Ανεπιτυχής επίθεση των Ρώσων κατά της Κων/πολης (860)
2. Ιεραπόστολοι βυζαντινοί εκχριστιανίζουν τους Ρώσους.
3. 863 ο ηγεμόνας της Μοραβίας Ρατισλάβος καλεί ιεραποστόλους.
4. Επικεφαλής οι αδερφοί Κων/νος - Κύριλλος και Μεθόδιος.

5. Ο Κύριλλος

1. γνώριζε τη σλαβονική γλώσσα
2. επινόησε το γλαγολιτικό αλφάβητο
3. μετέφρασε την Αγία Γραφή στα σλαβονικά
4. ο βυζαντινός πολιτισμός ρίζωσε
5. μπήκαν τα θεμέλια της εθνικής φιλολογίας των Σλάβων
6. Οι Βούλγαροι ζητούν ιεραποστόλους από τον πάπα.
7. Το Βυζάντιο αντιδρά αστραπιαία και αποκλείει τα σύνορα και τα παράλια της Βουλγαρίας.
8. Ο ηγεμόνας των Β. Βόρης ενδίδει και βαπτίζεται στην Κωνσταντινούπολη (Μιχαήλ)

β) ο ανταγωνισμός μεταξύ των δυο Εκκλησιών και το Πρώτο Σχίσμα

1. Ο ελληνικός κλήρος οργανώνει τη Βουλγαρική Εκκλησία (Φώτιος)
2. Ο Βόρης συντρίβει τους βογιάρους (εθνική θρησκεία)
3. Η διοίκηση ανατίθεται σε έλληνα επίσκοπο
4. Ο Βόρης δυσαρεστείται και στρέφεται στη Ρώμη.
5. Φώτιος + Αυτοκράτορας αποκρούουν την παρέμβαση της Ρώμης
6. Ο Φώτιος κατηγορεί τη Δ. Εκκλ. Για θέματα λατρείας & δογματικά
7. 867 το filioque απορρίφθηκε με Σύνοδο
8. Ο πάπας Νικόλαος αναθεματίζεται (Πρώτο Σχίσμα)
9. Σύνοδος Κων/πολης: η Βουλγαρία στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κων/πολης.

ΚΟΙΝΩΝΙΑ α) Η ανώτερη αριστοκρατία

• Από τον 8ο αιώνα αρχίζει η αντικατάσταση των μεγαλογαιοκτημόνων από την παλατιανή αριστοκρατία
• Οι αριστοκράτες μισθοδοτούνται
• Οι γαιοκτήμονες συρρέουν στην Κων/πολη
• Τέλος 10ου αιώνα, επιγαμίες μεταξύ γαιοκτημόνων και αριστοκρατών
• Ενοποιείται η κυρίαρχη τάξη
• Οι βασιλικοί μονοπωλούν τα αξιώματα και κυριαρχούν σε όλους τους τομείς
• Είναι ακόρεστοι για πλούτο
• Οι δυνατοί πιέζουν ασφυκτικά τους αγρότες και το δήμο και γίνονται προστάτες τους

β) Η μεσαία τάξη

• 10ος και 11ος αιώνας = η εμποροβιοτεχνική τάξη πηγή ευημερίας
• αυξάνεται η κυκλοφορία του νομίσματος
• τολμηροί μεγαλέμποροι επιχειρούν μακρινά ταξίδια, εμπορεύονται πολύτιμα προϊόντα της Ανατολής και αποκομίζουν τεράστια κέρδη

η τάξη αυτή:

• συμμετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή
• ενθρονίζει και εκθρονίζει αυτοκράτορες
• παίρνει μέρος στη Σύγκλητο

γ) Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών

• δεσπόζει ο ιερέας
• οι δυνατοί κατέχουν την οικονομική δύναμη
• τον κορμό αποτελούν οι ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες
• τέλη του 8ου αιώνα = εντείνονται οι κοινωνικές διαφορές
• η νέα αριστοκρατία ανέρχεται κοινωνικά και πλουτίζει
• οι μικροκαλλιεργητές πιέζονται από φόρους
• παραχωρούν τους κλήρους τους και γίνονται πάροικοι
• οι Μακεδόνες με το αλληλέγγυον πλήττουν τους δυνατούς.

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
α. Η βυζαντινή διπλωματία

• Τα διακρατικά ζητήματα λύνονταν με ευκαιριακή αποστολή πρέσβεων.
• Οι πρεσβευτές ήσαν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα.
• η βυζαντινή διπλωματία κατέφευγε ενίοτε σε:
• χορηγίες
• σύναψη συμμαχιών (επιγαμίες)
• εμπορικές συνθήκες
• εκχριστιανισμό
• Ο αυτοκράτορας χάραζε την εξωτερική πολιτική.
• Ο ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ= υπεύθυνος για υποδοχή ξένων….

β. Οι σχέσεις με τους Άραβες

• Οι αραβοβυζαντινές συγκρούσεις στο αποκορύφωμά τους.
• 904 = ΑΛΩΣΗ Θεσ/νίκης από τους Άραβες μέτρα για την ενίσχυση του βυζαντινού στόλου.
• 944 = άλωση της συριακής ‘Εδεσσας από τον Ιωαν. Κουρκούα και η ανάκτηση του ιερού μαντηλίου.
• 961 = Κρήτη.
• 965 = Κύπρος περιορίζεται η πειρατική δραστηριότητα των Αράβων
• Νικηφόρος Φωκάς και Ιωάννης Τσιμισκής επεκτείνουν τα σύνορα μέχρι Συρία και Παλαιστίνη + Κιλικία και Συρία
• Υπογράφονταν και συνθήκες ειρήνης με τους Άραβες.

γ. Οι σχέσεις με τους Βουλγάρους
γ1. ΟΙ Βούλγαροι υπό τον Συμεών.

• Ο Συμεών μεταφέρει την πρωτεύουσα από την Πλίσκα στην Πρεσλάβα.
• Ο ημιαργείος Συμεών ανταγωνίζεται το Βυζάντιο για την κυριαρχία στα Βαλκάνια.
• Όνειρό του: Βουλγαροβυζαντινή αυτοκρατορία με αυτοκράτορα τον ίδιο.
• Από χάνος βασιλεύς.
• 913 προ των τειχών της Κων/πολης.
• αποτυγχάνει και ο Πατριάρχης Νικόλαος Μυστικός ενισχύει το κύρος του Συμεών που αργότερα αυτοαναγορεύτηκε Βασιλεύς των Βουλγάρων και των Ρωμαίων.
• 924 = αποτυχημένη προσπάθεια να καταλάβει την Πόλη.
• Ο Πέτρος συνήψε ειρήνη με το βυζάντιο, νυμφεύτηκε την εγγονή του Ρωμανού Λεκαπηνού και έγινε βασιλεύς της Βουλγαρίας

γ2. Η ίδρυση νέου βουλγαρικού κράτους από τον Σαμουήλ. Η υποταγή του στο Βυζάντιο.

976 = Σαμουήλ. Επεκτείνει τις βουλγαρικές κτήσεις μέχρι Δούναβη
και κεντρική Ελλάδα.

Βασίλειος ο Β’ = διπλωματικά μέσα.

• 977 = Νικηφόρος Ουρανός, νικά στο Σπερχειό.
• 1014 = μάχη του Κλειδίου ( Στρυμόνας).
• 1018 = Η Βουλγαρία προσαρτάται στο Βυζάντιο ( προσπάθεια εξελληνισμού)

δ. Οι σχέσεις με τους Ρώσους. απειλήθηκε πολλές φορές αλλά προχώρησε σε εμπορικές σχέσεις.
κατέβαιναν με μονόξυλα το Δνείπερο για να ανταλλάξουν προϊόντα τους με μεταξωτά.
957 η Όλγα επισκέπτεται το Βυζάντιο (βάσεις του οριστικού
εκχριστιανισμού των Ρώσων)
τέλος του 10ου αιώνα ο Βλαδίμηρος νυμφεύεται την πορφυρογέννητη Άννα.
Βαπτίζεται χριστιανός.
Η Ρωσία αποκτά διεθνές κύρος.
ο βυζαντινός πολιτισμός εισάγεται στη Ρωσία.

======

ε. Η βυζαντινή πολιτική στην Ιταλία και
η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους.

 Νικηφόρος Φωκάς = προστατεύει τις βυζαντινές επαρχίες από τους Άραβες.
 Με τη στέψη του Όθωνα αρχίζουν οι έριδες.
 Ο Νικ. Φωκάς δεν αναγνωρίζει τον Όθωνα και απαιτεί να αποχωρίσουν
οι Γερμανοί από τα βυζαντινά εδάφη.
 Ο πρεσβευτής Λιουτπράνδος φεύγει άπρακτος.
 Επί Ιωάννη Τσιμισκή οι σχέσεις βελτιώνονται.
 Όθων Β΄+ Θεοφανώ.
 1071 = οι Νορμανδοί κατακτούν τις βυζαντινές κτήσεις.

στ. Το σχίσμα μεταξύ των δυο Εκκλησιών 1054.

 Ξεκίνησε από διαφωνίες σε θεολογικά και δογματικά ζητήματα…
 Κύρια αιτία η πρωτοκαθεδρία της Ρώμης.
 Μιχαήλ Κηρουλάριος και Ουμβέρτος = αδιάλλακτοι.
 Αφορίστηκαν αμοιβαία.

ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις.

 10ος αιώνας = ανάπτυξη ιταλικών ναυτικών πόλεων (Βενετία)
 στενές σχέσεις με το Βυζάντιο.
 Ο Βασίλειος ο Β΄συνήψε ευνοϊκή εμπορική συνθήκη…. = αρχή παραχώρησης προνομίων….


Σελ. 7η (σελ. βιβλίου 50 & 51 )

7.Οικονομία και κοινωνία στη Δυτική Ευρώπη.
Το σύστημα της Φεουδαρχίας.
α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη.
 Αγροτική κοινωνία αδύναμη.
 Ζητούν τη βοήθεια των αρχόντων = δεσμοί εξάρτησης (έτσι αρχίζει πάντα το κακό )
 Βασάλοι = υποτελείς ευνοούμενοι των αρχόντων (τα τσιράκια τους!!)
 Φέουδο = γη παραχωρημένη στους βασάλους.
 Ποιες οι υποχρεώσεις των βασάλων;
 Ποια η επίπτωση αν δεν ήταν συνεπής σ’ αυτές;
 Τελετή περιβολής = τελετή κατά την οποία επίσημος άρχοντας αναγνωριζόταν ως υποτελής άλλου ισχυρότερου άρχοντα (όπως στο Bravehart)
ΒΑΣΙΛΙΑΣ
ΚΟΜΗΤΕΣ
ΒΑΡΩΝΟΙ
ΜΑΡΚΗΣΙΟΙ…(και δε συμμαζεύεται  )
 ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΓΕΩΡΓΟΙ = μικροϊδιοκτήτες ΟΙ ΣΥΝΘΉΚΕΣ ΖΩΗΣ
 δουλοπάροικοι = η πλειονότητα των αγροτών.
ΑΘΛΙΕΣ
 Δούλοι = ΚΙΝΗΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ!!! (KATI ΣΑΝ ΤΙΣ ΚΑΤΣΑΡΟΛΕΣ…ΟΧΙ ΠΑΙΖΟΥΜΕ!!)

Β. Η επικράτηση του συστήματος της Φεουδαρχίας.

 Αναπτύσσεται τον 8ο αιώνα.
 Επί Καρλομάγνου ο στρατός γίνεται φεουδαρχικός.
 Επί Καρόλου παραχωρούνται γαίες στους βασιλικούς αξιωματούχους.
 10ος & 11ος αιώνας = γενικεύεται το σύστημα λόγω των εχθρικών επιδρομών.


Σελ 8η (σελ. βιβλίου 53 – 55)

Κεφάλαιο 3ο

1. Εσωτερική κρίση και εξωτερικοί κίνδυνοι
(1054 – 1081)

α. πολιτική αστάθεια και οικονομικά προβλήματα.

 Πολιτικοί ή στρατιωτικοί προωθούν αυτοκράτορες.
 Δυναμικά αναμειγνύεται η Εκκλησία ( Μιχαήλ Κηρουλλάριος).
 Η κρατική οικονομία καταρρέει ( εκμίσθωση φόρων, εξαγορά αξιωμάτων, περικοπή δαπανών….).

β. εξωτερικά προβλήματα. Η μάχη του Ματζικέρτ.

 Προβλήματα στην άμυνα ( Ιταλία – Βαλκάνια – Ανατολή ).
 1000 οι Σελτζούκοι Τούρκοι κινούνται δυτικά και εξαφανίζουν την αραβική κυριαρχία.
 1071 ο Ρωμανός ο Διογένης τους αντιμετωπίζει στο Μαζτικέρτ.
 ο βυζ. στρατός αποδεκατίζεται.
 Ο Αυτοκρ. αιχμαλωτίζεται, υπογράφει ειρήνη,επιστρέφει και εξοντώνεται.
 Οι Τούρκοι ακυρώνουν την ειρήνη. Καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας

γ. άλλα εξωτερικά και εσωτερικά προβλήματα.

• Ο Νορμαδός Ροβέρτος Γυισκάρδος καταλαμβάνει τις βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία.
• Οικονομική κρίση τεράστια
• Αιματηρή λαϊκή εξέγερση
• Με τον Αλέξιο Κομνηνό η κατάσταση βελτιώνεται.


Σελίδα 9η
(σελ. σχ. βιβλίου 55 - 56)
2. Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ
(1081 - 1185)

α. Η διοίκηση & η οικονομία
• Υπερβολική αύξηση του αριθμού των αξιωμάτων.
• Η διοίκηση παύει να είναι συγκεντρωτική.
• Αυξάνεται ο αριθμός των θεμάτων…

 Κερδοσκοπική οικονομική πολιτική (νοθευμένο νόμισμα…)
 Αυξάνονται διαρκώς οι φόροι.
 Υποχρεωτική προσφορά εργασίας.
 Η απληστία των φοροεισπρακτόρων επιδεινώνει την κατάσταση των αγροτών.

β. Ο στρατός και ο θεσμός της πρόνοιας.

 Τώρα στο στρατό οι πρωτονοτάριοι.
 ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
 Ο στρατός γίνεται κυρίαρχη τάξη, ζει σε βάρος του πληθυσμού.

γ. Η προσπάθεια για μεταρρύθμιση. Ο μόνος που ενδιαφέρθηκε ήταν ο Ανδρόνικος ο Α΄.
 Αγωνίστηκε εναντίον των καταχρήσεων και της διαφθοράς,
αλλά με βίαια μέσα.
 Εξελίχθηκε σε τύραννο.
 Το πρόγραμμά του απέτυχε.
 Επιδεινώθηκαν οι σχέσεις με τη Δύση.


σελ.10η
(σελ. σχολ. βιβλίου 61 - 63)



5.Οικονομικές μεταβολές στη Δυτική Ευρώπη.

α. Ο πληθυσμός και η γεωργία.

 Ενδείξεις ακμής στη Δυτ. Ευρώπη και Βόρεια Ιταλία.
 Καλλιεργούμενες εκτάσεις και πληθυσμός αυξάνονται.
 Νέες πόλεις, εμπόριο, βιοτεχνία.
 Γεωργική επανάσταση….sos

β. οι πόλεις.

 Ιδρύονται πολλές πόλεις και ανεγείρονται φρούρια.
 Επηρεάζεται η ύπαιθρος.
 Ο καταμερισμός εργασίας επιβάλλεται από την πρόοδο της τεχνολογίας.
 Νερόμυλος και αργότερα ανεμόμυλος = κύριες πηγές ενέργειας.
 Οι πόλεις = κέντρα οικονομικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής.

γ. Το εμπόριο.
(11ος και 12ος αιώνας)

 Το αγροτικό πλεόνασμα διατίθεται στις πόλεις.
 Ευρεία ακτίνα δράσης, προς όλα τα σημεία της χριστιανοσύνης και
του μουσουλμανικού κόσμου.
 Εμπορικά κέντρα…
 Το εμπόριο δια θαλάσσης…(πυξίδα και πρυμναίο πηδάλιο)
 Εμποροπανηγύρεις…
 Ναυτικές εταιρείες…(τεράστια κέρδη)


σελ.11η
(σχολ. βιβλ. 67 – 71)

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

α. Οι αιτίες (SOS)

1. Η αναβίωση των προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους.
2. Η φημολογίες για ωμότητες σε βάρος των προσκυνητών (1055)
3. οι χρονογράφοι του 12ου αιώνα αναφέρουν ως κύρια αιτία το φανατισμό
των Τούρκων.
4. Η επιθυμία του παπισμού να ενισχύσει τη θέση του έναντι…
(Αλέξιος Α’, Ερρίκος ο Δ’, Πατζινάκες, Κομάνοι, αποστολή σταυροφόρων…)

β. Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες.

Νοέμβ. 1095 = Πάπας Ουρβανός κηρύσσει την Πρώτη Σταυροφορία.
(Ο Θεός το θέλει…ναι καλάαααα)
ακολούθησε ο λαός με την ελπίδα της αιώνιας σωτηρίας(τώρα σώθηκε!!!!)
για να βελτιώσουν την οικονομική θέση τους(πείνα, επιδημίες)
ανοργάνωτη σταυροφορία…εξοντώθηκαν.
Σταυροφορία φεουδαρχών…ο Αλέξιος τους πέρασε απέναντι, νίκησαν τους Τούρκους (1097 Δορύλαιο) και έδωσαν τα εδάφη στο Βυζάντιο.
1099 κατάληψη Ιεροσολύμων (φραγκικό βασίλειο)
οι μουσουλμάνοι σημειώνουν επιτυχίες

2η και 3η Σταυροφορία.
 Ήττες των Σταυροφόρων
 Απώλειες Βυζαντίου.
 Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος = καταλαμβάνει την Κύπρο και την
πουλά στους Φράγκους Λουζινιάν(του περίσσευε  )



σελ. 12η

γ. Τα αποτελέσματα των τριών πρώτων Σταυροφοριών ( SOS ) Κανένας από τους στόχους δεν πραγματοποιήθηκε.
 Η κατάκτηση των Αγίων Τόπων δεν κράτησε πολύ.
 Αναζωπυρώθηκε το μίσος Χριστιανών και Μουσουλμάνων.
 Εχθρότητα μεταξύ Λατίνων και Ελλήνων (Άλωση Κων/πολης).
 Ανταγωνισμοί….
 Περιορισμένα οικονομικά οφέλη.
 Ενίσχυση της παρουσίας ιταλικών ναυτικών δυνάμεων.
 Οι ιππότες αποδεκατίστηκαν.
 Έχασε και η Εκκλησία.
 Μοναχικά τάγματα ταλαιπωρούν τη Δύση.

δ. Η Τέταρτη Σταυροφορία. ( SOSARA!!!)
 Τέλος του 12ου αιώνα αδύναμη η Αυτοκρατορία σε όλους τους τομείς….
 Ιννοκέντιος ο Γ΄ (στα ελληνικά = αθώος!!! ναι καλά όλη η αθωότητα επάνω του έπεσε :) =
4η Σταυροφορία
 Αρχηγός ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός.
 Στη Βενετία συγκεντρώνεται ο στρατός
 Προορισμός = Αίγυπτος ή Συρία (αλλά έχασαν το δρόμο!!!)
 1201 σύμβαση….
 Ο Ισαάκιος Άγγελος τους καλεί να τον βοηθήσουν (!!!!).
 1203 οι Σταυροφόροι προ των τειχών.

Ε. Η άλωση της Κων/λης από τους Σταυροφόρους.
 17 Ιουλίου 1203 καταλαμβάνουν την Πόλη και αποκαθιστούν
τον Ισαάκιο.
 Επιβάλλουν φορολογία.
 Ο Αλέξιος ο 5ος Δούκας Μούρτζουφλος(κατά το όνομα και η χάρη) καταλαμβάνει το θρόνο.
 13 Απριλίου 1204 κατάληψη της Κων/πολης.
 Φραγκοκρατία στον Ελλαδικό θρόνο – 17ο αιώνα.

σελ.13η


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

(ΣΕΛ. ΒΙΒΛΙΟΥ 73 – 75)

1. Τα Λατινικά Κράτη και η αντίσταση των Ελλήνων.

α.Τα λατινικά κράτη

Μετά το 1204 ένα μωσαϊκό βασιλείων & ηγεμονιών αντικαθιστούν τη Βυζ. Αυτ.

ΒΕΝΕΤΙΑ
 Πήρε τα πιο σημαντικά νησιά και λιμάνια Ιονίου & Αιγαίου καθώς & μεγάλο μέρος της πρωτεύουσας.

ΦΡΑΓΚΟΙ – ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ
 Επειδή κατακερματίστηκαν σε περίπλοκο σύστημα πολλών κρατιδίων, ήσαν λιγότερο ισχυροί.
 Ο Βενετός Ερρίκος Δάνδολος επέβαλε τον Βαλδουίνο της Φλάνδρας ως αυτοκράτορα της Κων/πολης.

ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΘΕΣ/ΚΗΣ
 Ιδρυτής ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, υποτελής του Βαλδουίνου.
 Βραχύβιο βασίλειο μεταξύ Μοσυνόπολης (Κομοτηνής) & Αξιού.

ΔΟΥΚΑΤΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
 Ιδρυτής ο Βονιφάτιος την είχε υποτελή.
 Περιλαμβάνει: Αττική, Βοιωτία, Μεγαρίδα και Αργολίδα.
 Οι Καταλανοί τον 14ο αιώνα κυρίευσαν το δουκάτο και έκαναν πρωτεύουσα τη Θήβα.
 Η οικογένεια Ατζαγιόλι από τη Φλωρεντία διώχνει τους Καταλανούς.
 1456 η Αθήνα καταλαμβάνεται από τους Τούρκους.



ΠΡΙΓΚΙΠΑΤΟ ΤΗΣ ΑΧΑΪΑΣ


 το ιδρύει ο Βονιφάτιος και είναι υπό την υποτέλειά του
 φεουδαρχική οργάνωση & δυτικό τρόπο ζωής.
 Κομμάτι της Γαλλίας μεταμοσχευμένο σε ελληνικό έδαφος υπό τη διοίκηση των Βιλλεαρδουϊνων.
 Μεθώνη & Κορώνη παραχωρούνται στη Βενετία.
 Στη μάχη της Πελαγονίας (1259) νίκησε τους Φράγκους ο Αυτοκράτορας της Νίκαιας Μιχαήλ Παλαιολόγος και απέσπασε από το πριγκιπάτο το Μυστρά τη Μάνη το Γεράκι και τη Μονεμβασιά = Δεσποτάτο του Μυστρά.
 Ο Θεόδωρος ο Α΄ Παλαιολόγος μάχεται κατά της τοπικής αριστοκρατίας και των λατινικών κρατιδίων και ενισχύει τη βυζαντινή εξουσία στο Μοριά.
 Μέχρι το 1432 οι περισσότερες λατινικές κτήσεις της Πελ/σου ανακτήθηκαν από τους Έλληνες.


σελ. 15
β. Έλληνες και Φράγκοι.
 Η βυζαντινή πρόνοια & το φέουδο παρουσιάζουν ομοιότητες που διευκόλυναν την επιβολή της λατινικής κυριαρχίας.
 Οι προνοιάριοι προτιμούσαν να υποταχθούν για να εξασφαλίσουν την κατοχή των κτημάτων τους.
 Ο πληθυσμός αντιστέκεται λόγω δογματικών διαφορών.
 Ευγενείς με τη βοήθεια ντόπιων οργανώνουν νέα κρατίδια, που ήταν πόλοι συσπείρωσης και αγώνα για την αποκατάσταση της αυτοκρατορίας.


ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (σελ 75)
1. Οι Βενετοί δεν ενδιαφέρονταν για την καλλιέργεια της γης, όπως οι σταυροφόροι. Διάλεξαν περιοχές που είχαν εμπορικές δυνατότητες. Κατακτούν λιμάνια στα νησιά του Ιονίου, του Αιγαίου και της Αδριατικής για να εξυπηρετήσουν τα εμπορικά τους συμφέροντα. Στην αρχή επιθυμούσαν να ελέγχουν συγκεντρωτικά τις κατακτήσεις τους, αλλά εξαιτίας του κόστους ενθάρρυναν Βενετούς ιδιώτες να αναλάβουν την κατάκτηση ελληνικών εδαφών.

2. Η λατινική κυριαρχία διευκολύνθηκε εξαιτίας των ομοιοτήτων του θεσμού της βυζαντινής πρόνοιας με το δυτικό φέουδο. Έτσι οι προνοιάριοι προκειμένου να εξασφαλίσουν τα κτήματά τους υποτάχθηκαν. Οι αγρότες αντιστέκονται εξαιτίας των δογματικών διαφορών. Ντόπιοι βοηθούν ευγενείς που σε ελεύθερες περιοχές οργανώνουν νέα κρατίδια που συσπειρώνουν τις δυνάμεις προς αποκατάσταση της Αυτοκρατορίας.



3. Οι Φράγκοι σταυροφόροι ήσαν, στην πλειοψηφία τους, γαλλικής καταγωγής. Οργάνωσαν το Πριγκιπάτο της Αχαΐας κατά το φεουδαρχικό σύστημα, αφού ήταν φορείς της μέσης δυτικής κοινωνίας, και ονόμασαν την Πελοπόννησο Nova Francia.

4. Πρόσωπα:

• Ο σεβαστός Νικόλαος Μονιάτης Έλληνες φεουδάρχες
• Ο σεβαστός Μιχαήλ Μοσσελίνος
• Αυτοί παίρνουν από τον ευγενέστατο κύριο Γραδονίγο μια περιοχή.
• Ο Υψηλότατος Δόγης & Δούκας της Κρήτης και του Μεγάλου & του Μικρού Συμβουλίου έδωσε στον τελευταίο την εντολή.

ΠΥΡΑΜΙΔΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ:

ΔΟΓΗΣ
ΔΟΥΚΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ + ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
ΦΕΟΥΔΑΡΧΕΣ
ΜΙΚΡΟΙ ΓΑΙΟΚΤΗΜΟΝΕΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ
ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΟΙ (ΒΙΛΑΝΟΙ – ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΕΣ)
ΔΟΥΛΟΙ (ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ)