Μικρή Ιστορία για τη γέννηση της Γραφής

Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀνὰ μέσον ὕδατος καὶ ὕδατος. καὶ ἐγένετο οὕτως.

Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει…

Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι η αρχή του σύγχρονου πολιτισμού οφείλεται στο χώμα και το νερό. 

Γύρω στο 6000 π.Χ. οι άνθρωποι επέλεξαν να εγκαταλείψουν το κυνήγι και να στραφούν  στη γεωργία και τη κτηνοτροφία. Αναζητώντας εύφορο έδαφος ανακάλυψαν τη Μεσοποταμία, που διαθέτει πλούσιο αργιλώδες έδαφος και άφθονο νερό. 

Η καλλιέργεια της γης τούς ανάγκασε να σταματήσουν τις μετακινήσεις και έτσι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικισμοί στην ιστορία της ανθρωπότητας. 

Ο πηλός της Μεσοποταμίας εξασφάλιζε την τροφή των ανθρώπων αλλά κάποια στιγμή αποτέλεσε και το πρώτο μέσο γραφής. 

Οι άνθρωποι διαπίστωσαν ότι μπορούσαν να χαράζουν τον πηλό, να καταγράφουν ιδέες και στη συνέχεια αφήνοντας τις πλάκες να  στεγνώσουν στον ήλιο τα χαράγματα  διατηρούνταν για πολύ καιρό. 

Με την έναρξη της ζωής στους οργανωμένους  οικισμούς άρχισε και η δημιουργία των πρώτων κοινωνικών τάξεων (άρχοντες, έμποροι, τεχνίτες, δούλοι). Τα πρώτα γραπτά κείμενα είναι καταγραφές δούλων, ζώων και εμπορευμάτων σε πηλό. 

Έτσι, η γέννηση της γραφής, κορυφαίο  γεγονός στην ιστορία του πολιτισμού, συμπίπτει με το γεγονός της δημιουργίας της ταξικής κοινωνίας. 

Αλλά έτσι ήταν πάντα η ανθρώπινη ύπαρξη. Ικανή για  τα καλύτερα και τα χειρότερα. Άλλωστε κάθε γεγονός έχει τα θετικά του και τα αρνητικά του. 

Η γέννηση της γραφής, που συνέπεσε  με τη δημιουργία των κοινωνικών τάξεων,  έδωσε και δίνει τη δυνατότητα  σε ανθρώπους χαμηλών κοινωνικών τάξεων να μορφωθούν,  να βελτιώσουν και να αλλάξουν τη ζωή τους.   

 

Για τη χάραξη των συμβόλων στις πήλινες πλάκες χρησιμοποιούνταν καλάμια, που αφθονούν στην περιοχή της Μεσοποταμίας. Στο ένα άκρο το καλάμι ήταν στρογγυλό, ενώ το άλλο άκρο ήταν διαμορφωμένο σε μορφή σφήνας για να είναι ευκολότερη η χάραξη των συμβόλων. 

Έτσι, δημιουργήθηκε η σφηνοειδής γραφή, η πρώτη μορφή γραπτού λόγου γύρω στο 3300 π.Χ. Έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα περίπου 500000 πήλινες πινακίδες με σφηνοειδή γραφή από τις οποίες οι 500 αφορούν μαθηματικά. 

Το τελευταίο κείμενο με σφηνοειδή γραφή χρονολογείται στο 75 μ.Χ.  Η γραφή αυτή αποκρυπτογραφήθηκε στις αρχές του 19^ου αιώνα από τον Άγγλο Henry Rawlinson.

 

Περίπου την ίδια εποχή ένας άλλος πολιτισμός δημιουργήθηκε στη γειτονική περιοχή της κοιλάδας του Ινδού ( περιλαμβάνει εδάφη του σημερινού Πακιστάν, της βορειοδυτικής Ινδίας και του  Αφγανιστάν). 

Οι κάτοικοι εδώ έχτισαν λαμπρές πόλεις με δρόμους,  οικοδομικά τετράγωνα, δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, και κατοικίες με  πισίνες, θερμάστρες και φούρνους. Εδώ χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο χάρακας με υποδιαιρέσεις και το σκάκι. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι κάτοικοι είχαν  εμπορικές συναλλαγές με τους κατοίκους της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. 

Το κέντρο του πολιτισμού αυτού ήταν η πόλη Χαράπα  και γι αυτό ονομάζεται και χαράπειος πολιτισμός. Η αρχή του τοποθετείται στο 5000 π.Χ., η μεγάλη ανάπτυξη άρχισε το 2500 π.Χ., μετά άρχισε η παρακμή και εξαφανίστηκε ολοσχερώς  το 1500 π.Χ. Σύμφωνα με τεκμηριωμένες πρόσφατες έρευνες η εξαφάνιση οφείλεται στην κλιματική αλλαγή της εποχής. Πηγή ζωής στην περιοχή αποτελούσε ο ποταμός Σαρασβάτι, στις όχθες του οποίου αναπτύχθηκαν όλες οι δραστηριότητες των κατοίκων. 

Οι μουσώνες της περιοχής άρχισαν σταδιακά να εξασθενούν, τα νερά του ποταμού λιγόστεψαν, η      καλλιέργεια των αγρών έγινε αδύνατη και ο πολιτισμός έσβησε από την ξηρασία. Ο σπουδαίος  αυτός πολιτισμός είχε αναπτύξει και τη δική του γραφή. Περισσότερες από 100 προσπάθειες έχουν γίνει μέχρι σήμερα για την αποκρυπτογράφηση της γλώσσας αυτής χωρίς αποτέλεσμα και γι’ αυτό το λόγο ο πολιτισμός αυτός παραμένει ένα μυστήριο.

  

Και από τον εξαφανισμένο ποταμό Σαρασβάτι περνάμε στον ζωοδότη Νείλο, «το μακρύ ποτάμι που βγαίνει από τις μεγάλες λίμνες τις κλειστές βαθιά στην Αφρική και ήτανε κάποτε θεός κι έπειτα γένηκε δρόμος και δωρητής και δικαστής και δέλτα, Γ. Σεφέρης». 

Γύρω από το Νείλο και την εύφορη γη άρχισε να ακμάζει το βασίλειο της Αιγύπτου, που δημιούργησε τη δική του γλώσσα, την ιερογλυφική γραφή, γύρω στο 3100 π.Χ. Η γλώσσα αυτή έζησε περίπου 3000 χρόνια και εξαφανίστηκε το 450 μ.Χ. με την έλευση του χριστιανισμού, ο οποίος απαγόρευσε τη χρήση της, με στόχο το ξερίζωμα του παγανιστικού παρελθόντος της Αιγύπτου.

 

Η γραφή αυτή ξεχάστηκε αλλά επανήλθε στο προσκήνιο τον 17^ο αιώνα μ.Χ. Ο πάπας Σίξτος ο 5^ος αποφάσισε την ανακαίνιση της Ρώμης και στις διασταυρώσεις των δρόμων τοποθετήθηκαν, για διακόσμηση, οβελίσκοι φερμένοι από την Αίγυπτο. 

 Πάνω στους οβελίσκους ήταν χαραγμένα ιερογλυφικά τα οποία κίνησαν την περιέργεια των αρχαιολόγων οι οποίοι άρχισαν τις προσπάθειες ερμηνείας τους. Όμως οι προσπάθειες δεν απέδωσαν. Πολύ αργότερα, το 1799 γάλοι στρατιώτες, που ανήκαν στο εκστρατευτικό σώμα του Μεγάλου Ναπολέοντα, στρατοπέδευσαν στο οχυρό Ζιλιέν μέσα στην πόλη της Ροζέτας, που βρίσκεται στο δέλτα του Νείλου. 

Οι στρατιώτες πήραν εντολή να κατεδαφίσουν ένα αρχαίο τείχος για να επεκταθεί το οχυρό. Κατά την κατεδάφιση βρήκαν μια πέτρινη στήλη με χαραγμένες τρεις επιγραφές. Το ίδιο κείμενο είχε χαραχθεί στα ελληνικά και σε δυο εκδοχές ιερογλυφικών. Η στήλη ονομάστηκε στήλη της Ροζέτας, χρονολογήθηκε στο 196 π.Χ.  και αποτελεί το πιο διάσημο κομμάτι πέτρας στην ιστορία της αρχαιολογίας. 

Ο λόγος; Η ανάγνωση του κειμένου, που ήταν γραμμένο στα ελληνικά, οδήγησε στην αποκρυπτογράφηση της ιερογλυφικής γραφής, που μέχρι τότε δεν είχε επιτευχθεί..

Ο  Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν (Jean-François Champollion) γεννήθηκε στο Φιζεάκ της Γαλλίας το 1790. Ήταν το τελευταίο από τα επτά παιδιά της οικογένειας (δύο από τα οποία πέθαναν πριν τη γέννησή του). Έζησε στην Γκρενόμπλ  αρκετά χρόνια και από την παιδική του ηλικία επέδειξε ασυνήθιστη έφεση στην εκμάθηση ξένων  γλωσσών. 

Ήδη στην ηλικία των 16 ετών, γνώριζε αρκετές γλώσσες και είχε παρουσιάσει ένα δοκίμιό του στην ακαδημία της Γκρενόμπλ σχετικά με την κοπτική γλώσσα. Το 1807 μετακόμισε στο Παρίσι όπου σπούδασε στη σχολή ανατολικών γλωσσών. Σε ηλικία 20 ετών, μιλούσε λατινικά,  αρχαία ελληνικά,  εβραϊκά, αμχαρικά, σανσκριτικά, παχλαβί, αραβικά, συριακά, χαλδαϊκά, περσικά και  κινέζικα. 

 Μετά τις σπουδές του επέστρεψε στο πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ ως επίκουρος καθηγητής της Ιστορίας. Εκεί,  σε ηλικία 24 ετών, εξέδωσε το έργο με τίτλο «Η Αίγυπτος την εποχή των Φαραώ». Το 1815 η σχολή του έκλεισε και έμεινε χωρίς δουλειά.  Το ενδιαφέρον του για τις ανατολικές γλώσσες, ιδιαίτερα την κοπτική, οδήγησε τους ιθύνοντες να του αναθέσουν το καθήκον της αποκρυπτογράφησης τής  τότε νεοανακαλυφθείσης στήλης της Ροζέτας.  

Στηριζόμενος στη βαθιά γνώση που είχε για τις ανατολικές γλώσσες ξεκίνησε μια κοπιώδη προσπάθεια για την αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών και μέσα σε δυο χρόνια κατάφερε να λύσει το μυστήριο. 

Το 1824 έστειλε τα πρώτα αποτελέσματα στη γαλλική ακαδημία επιγραφών και στη συνέχεια δημοσίευσε τα αποτελέσματα σε βιβλίο με τίτλο «Σύνοψη του ιερογλυφικού συστήματος (Précis du système hiéroglyphique)».  Το 1828 πραγματοποίησε ταξίδι διάρκειας 18 μηνών στην Αίγυπτο για να γνωρίσει από κοντά τον πολιτισμό της περιοχής. 

Έτσι, είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί μνημεία και να μελετήσει επιγραφές επί τόπου. Όταν επέστρεψε στο Παρίσι το 1831, διορίστηκε καθηγητής στην έδρα της αιγυπτιακής ιστορίας και αρχαιολογίας που δημιουργήθηκε ειδικά  γι αυτόν. Δεν πρόλαβε όμως να χαρεί. Το 1832 υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο και πέθανε στο Παρίσι σε ηλικία 41 ετών. Το τελευταίο έργο του που αφορούσε το ταξίδι στην Αίγυπτο  δημοσιεύτηκε μετά το  θάνατό του με τη φροντίδα του αδελφού του.  Ήταν μια σύντομη ζωή με πλούσιο και ανεξίτηλο έργο.

 

Οι περισσότεροι φιλόλογοι του 19^ου αιώνα θεωρούσαν τα έπη του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, ως απλούς θρύλους. Το 1872 ο Γερμανός αρχαιολόγος Ερρίκος Σλίμαν ανακάλυψε την Τροία στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας και ξαφνικά οι ομηρικοί μύθοι έγιναν ιστορία. 

 Μεταξύ του 1872 και 1900 οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως και άλλες μαρτυρίες που έδειχναν ότι ο ελληνικός πολιτισμός άρχισε να αναπτύσσεται το 2800 π.Χ. και έφτασε στο απόγειό του γύρω στο 1100 π.Χ. με κέντρο τις Μυκήνες στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Κνωσό στην Κρήτη.  Μετά την ανακάλυψη της Τροίας ο Άγγλος αρχαιολόγος  Άρθουρ Έβανς άρχισε να αναζητά στοιχεία για τον ελληνικό πολιτισμό αυτής της περιόδου. 

Το 1900 ξεκίνησε τις ανασκαφές στην Κρήτη και σύντομα  ήρθε στο φως  το λαμπρό ανάκτορο της Κνωσού και  πολλές πήλινες πινακίδες με μια άγνωστη γραφή. Οι πήλινες αυτές πινακίδες είχαν χαραχτεί και στεγνώσει στον ήλιο με σκοπό να ξαναζυμωθούν με νερό και ξαναχρησιμοποιηθούν στο μέλλον.  Η τύχη όμως έπαιξε σημαντικό ρόλο και οι πινακίδες σώθηκαν.  Φαίνεται ότι το ανάκτορο καταστράφηκε από πυρκαγιά και οι μεγάλες θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν έψησαν τις πινακίδες με αποτέλεσμα να διατηρηθούν ανέπαφες μέχρι σήμερα.  Η κατάστασή τους ήταν τόσο καλή που διακρίνονταν ακόμη και τα δακτυλικά αποτυπώματα των γραφέων.  

Μετά την ανακάλυψη των πινακίδων άρχισε η προσπάθεια για την αποκρυπτογράφησή τους. Οι πινακίδες κατατάχθηκαν σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν αυτές που φέρουν επάνω τους σχέδια ή σημαγράμματα και ανήκουν στην περίοδο μεταξύ 2000 και 1650 π.Χ. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει πινακίδες που έχουν χαραγμένους χαρακτήρες αποτελούμενους από απλές γραμμές και γι αυτό η γραφή αυτή ονομάστηκε γραμμική Α (1750-1450 π.Χ.). 

Η τρίτη σειρά πινακίδων, που χρονολογείται μεταξύ 1450 και 1375 π.Χ. περιέχει χαρακτήρες που αποτελούνται και πάλι από γραμμές αλλά η γραφή είναι πιο εξελιγμένη και γι αυτό ονομάστηκε γραμμική Β. 

 

Ο Έβανς υποστήριζε  με πάθος ότι η γραμμική Β ήταν μια 

τοπική γραφή που αναπτύχθηκε μόνο στην Κρήτη και δεν ήταν ελληνική γλώσσα. Η άποψη αυτή είχε γίνει ευρέως αποδεκτή αλλά υπήρχαν ελάχιστοι αιρετικοί που υποστήριζαν ότι οι Μίνωες μιλούσαν και έγραφαν ελληνικά.  Ο Έβανς αντιδρούσε δυναμικά στην άποψη αυτή και ανάγκασε τον Α. Τζ. Μπ. Ουέις, καθηγητή του Κέμπριτζ, να παραιτηθεί από τη βρετανική αρχαιολογική σχολή Αθηνών, επειδή υποστήριζε την άποψη αυτή.  Η διαμάχη πήρε άλλη τροπή το 1939, όταν ο Καρλ Μπλέγκεν, από το πανεπιστήμιο του Σινσινάτι των ΗΠΑ,  ανακάλυψε πινακίδες με γραμμική Β στο ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο. 

Η ύπαρξη της γραμμικής Β  στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπου μιλούσαν ελληνικά, σήμαινε ότι η γλώσσα αυτή ήταν ελληνική. Αυτό ήταν το νέο επιχείρημα της μειοψηφίας που υποστήριζε την άποψη ότι  η γραμμική Β ήταν ελληνική.  Ο  Έβανς αντέστρεψε το επιχείρημα λέγοντας ότι οι Μίνωες μιλούσαν την μινωική γλώσσα και, εφ’ όσον βρέθηκαν πινακίδες με γραμμική Β στην ηπειρωτική Ελλάδα, σημαίνει ότι και εκεί μιλούσαν μινωικά. Ο Σερ    Άρθουρ Έβανς πέθανε το 1941, σε ηλικία 90 ετών, υποστηρίζοντας μέχρι τέλους ότι  η γραμμική Β  δεν ήταν ελληνική γλώσσα. Δεν είχε την τύχη να ζήσει την αποκρυπτογράφηση της γραφής για να διαβάσει με τα ίδια του τα μάτια το νόημα αυτών που ανακάλυψε.

 

Το 1952, λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Έβανς,  το BBC κάλεσε τον Άγγλο αρχιτέκτονα Μάικλ Βέντρις ( Michael Ventris), να μιλήσει για το θέμα των μινωικών γραφών.  Μετά από μια σύντομη εισαγωγή στο θέμα, ο Βέντρις έκανε την εξής επαναστατική ανακοίνωση : «Τις τελευταίες βδομάδες κατέληξα στο συμπέρασμα ότι οι πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου θα πρέπει τελικά να είναι γραμμένες στα ελληνικά –ελληνικά δύσκολα και αρχαϊκά, αφού είναι πεντακόσια χρόνια παλαιότερα από τον Όμηρο και γραμμένα σε μια μάλλον συνεπτυγμένη μορφή, αλλά πάντως ελληνικά» 

Η ανακοίνωση αυτή ήταν στην ουσία το τέλος του μυστηρίου της γραμμικής Β. Τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 6 Σεπτεμβρίου 1956, ο Βέντρις καθώς οδηγούσε το αυτοκίνητό του αργά τη νύχτα, συγκρούστηκε με ένα φορτηγό και σκοτώθηκε σε ηλικία 34 ετών. Ήταν το  τέλος ενός λαμπρού πνεύματος στο οποίο ο ελληνικός πολιτισμός οφείλει πολλά.  Ποιος ήταν όμως ο νεαρός αρχιτέκτονας που κατάφερε να λύσει το μυστήριο σε τόσο λίγο χρόνο;

 

Ο  Μάικλ Βέντρις γεννήθηκε  στην Αγγλία το 1922. Γιος ενός συνταγματάρχη του βρετανικού στρατού και της πολωνοβρετανίδας Άννα Ντοροθέα Γιάνας πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε οικοτροφεία της Ελβετίας, όπου φάνηκε η κλίση του στην εκμάθηση γλωσσών. 

Μέχρι τα εννέα του χρόνια είχε μάθει γαλλικά, γερμανικά, αρχαία ελληνικά και λατινικά. Το 1936 το βρετανικό μουσείο οργάνωσε επετειακή έκθεση για τη μινωική τέχνη με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων δράσης της βρετανικής σχολής Αθηνών. 

Ο Έβανς, 85 ετών τότε, ήταν παρών και παρουσίασε στους μαθητές τις πινακίδες  της γραμμικής Β, αναφέροντας ότι δεν είχαν αποκρυπτογραφηθεί. Ο Βέντρις, που ήταν παρών, ρώτησε με μεγάλη περιέργεια τον Έβανς αν η μη αποκρυπτογράφηση ήταν αλήθεια. Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε το επίμονο ταξίδι του  προς την αποκρυπτογράφηση και  άρχισε  να διαβάζει λεπτομερώς για τη γραμμική Β. Το 1940 άρχισε σπουδές αρχιτεκτονικής στο Λονδίνο και  στον ελεύθερο χρόνο του ασχολούνταν συνεχώς με την κατανόηση της γραμμικής Β, έχοντας την πίστη ότι επρόκειτο για μια γλώσσα συγγενή της ετρουσκικής. 

Το 1942 κατατάχτηκε στη Βασιλική Αεροπορία και ξεκίνησε εκπαίδευση πιλότου, αλλά τελικά κατέληξε αεροναυτίλος και ασχολήθηκε με την αποκρυπτογράφηση κωδικοποιημένων μηνυμάτων κατά τον 2^ο παγκόσμιο πόλεμο.   

 

Μετά το τέλος του πολέμου επέστρεψε στην οικογένειά του  και στις σπουδές του στην αρχιτεκτονική, από όπου αποφοίτησε το 1948. Δε σταμάτησε όμως ποτέ να ασχολείται με την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β, έχοντας μάλιστα τακτική αλληλογραφία με άλλους ερευνητές και επαφή με καταξιωμένους επιστήμονες. 

Λόγω της πλάνης στην οποία είχε πέσει ακολουθώντας τις εσφαλμένες θεωρίες του Έβανς, και παρά τις συνεχείς έρευνες  δε σημειώθηκε σημαντική πρόοδος, ώσπου η Αμερικανίδα καθηγήτρια  Άλις Κόμπερ παρατήρησε ότι ομάδες συμβόλων, που ονομάστηκαν τα τρίδυμα της Κόμπερ, φανέρωναν κλίση λέξεων. Η  Κόμπερ  είχε φτάσει πολύ κοντά στη λύση του μυστηρίου αλλά δεν πρόλαβε. Πέθανε από καρκίνο το 1950 σε ηλικία 43 ετών. Η κλίση οδήγησε στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για γλώσσα με γραμματικούς κανόνες, όπως της ελληνικής. 

Το 1951 ο Βέντρις άρχισε να διανέμει τις σημειώσεις εργασίας του σε άλλους ερευνητές και να σχηματίζει κανάβους, όπου καταχώριζε τα σύμβολα ανάλογα με την πιθανή σημασία τους. Παραιτήθηκε μάλιστα από την αρχιτεκτονική εργασία του για να ασχοληθεί με την αποκρυπτογράφηση. 

Τελικά το 1952 αποτόλμησε να εγκαταλείψει την υπόθεση της ετρουσκικής γλώσσας και να δοκιμάσει την πιθανότητα της ελληνικής. Σε συνεργασία με τον Τζων  Τσάντγουικ προχώρησε την έρευνά του και δημοσίευσε στοιχεία που αποδείκνυαν την ορθότητα της αποκρυπτογράφησης. Σύντομα έγινε γνωστός, και ένα νέο ρεύμα ενδιαφέροντος για την μυκηναϊκή Ελλάδα και τον κρητικό πολιτισμό αναπτύχθηκε σε όλο τον κόσμο. Μαζί με τον Τσάντγουικ έγραψε το βιβλίο «Documents in Mycenaean Greek», ενώ το 1954 εργάστηκε ως σχεδιαστής σε ανασκαφές στο Εμποριό της Χίου, όπου αναφέρεται ότι μετέφραζε πινακίδες αμέσως μετά από την ανασκαφή τους.

 

Θα λέγαμε ότι μέχρι το 1952 και την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β η παλαιότερη μορφή της  ελληνικής γλώσσας ήταν η γλώσσα του Ομήρου που ανάγεται στον 8^ο  αιώνα π.Χ. Με την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β στην ουσία  ανακαλύφτηκε η γλώσσα του Οδυσσέα και  η γραπτή  παράδοση του ελληνικού πολιτισμού μεταφέρθηκε επτά περίπου αιώνες νωρίτερα (από τον 8^ο αιώνα π.Χ. στον 15^ο). Η γραμμική Α, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το δίσκο της Φαιστού,  δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί  μέχρι σήμερα.

 

Ο Ζαν - Φρανσουά Σαμπολιόν, η Άλις Κόμπερ και ο   Μάικλ Βέντρις, όλοι τους ταλαντούχοι επιστήμονες, αφιέρωσαν τη ζωή τους στην αποκρυπτογράφηση των αρχαίων γλωσσών και σφράγισαν με το έργο τους την ιστορία του πολιτισμού, παρότι πέθαναν νέοι.  

  

Αστέριος Παντοκράτορας

Καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής Ξάνθης

(Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Η Παρέμβαση, Τεύχος 165, 2012-2013)

Η πρώτη γραφή της ανθρωπότητας (!) - Επιγραφή Δισπηλιού 7.270 Ετών

Το πρώτο γραπτό κείμενο στην Ευρώπη  –   
Το 1998 ο καθηγητής κ. Γ. Χουρμουζιάδης δήλωσε πως είναι αδύνατη η δημοσίευση του κειμένου του Δισπηλιού που ήρθε στο φως το 1994, λόγω του ότι η ξύλινη επιγραφή …καταστράφηκε.

 

Το περίεργο είναι πως 7. 258 χρόνια περίμενε η … επιγραφή για να τη δει ο κ. καθηγητής και μόλις την είδε … κονιορτοποιήθηκε.
Είναι εμφανές πως η όποια επίσημη δημοσίευσή της θα ανέτρεπε όλο το …ιστορικό σκηνικό περί ανακάλυψης της γραφής, της αποτύπωσης της έναρθρης φωνής του ανθρώπου με γράμματα (και όχι με ιδεογράμματα) και μάλιστα στο γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας, στο γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης…
 
Θα ανατρέπονταν δηλαδή η θεωρία πως οι Έλληνες –όπως μας διδάσκουν– έλαβαν και αυτοί, το φως εξ … ανατολάς (από Βαβυλώνιους, Σουμέριους, φοίνικες κλπ. !!) και θα έπρεπε να καλύψουν το μεγάλο κενό των τεσσάρων χιλιάδων χρόνων, όταν δηλαδή, οι ανατολικοί λαοί εκφράζονταν με ιδεογράμματα, οι Έλληνες έγραφαν με συλλαβές όπως σήμερα… Είναι καταφανές ότι αυτό δηλώνει πρώιμο στάδιο σκέψης και πολιτισμού.
Σύμφωνα με τη σημερινή θεωρία –αυτή που διδάσκεται και στα ελληνικά σχολεία– οι Έλληνες έμαθαν γραφή περί το 800 π.Χ. από τους … Φοίνικες.
Εκείνο που δεν μπορούν να μας εξηγήσουν πως είναι δυνατόν η ελληνική γλώσσα να έχει 800.000 λήμματα, πρώτη γλώσσα στον πλανήτη, όταν η αμέσως επόμενη έχει 250.000 λήμματα.
 
Πως είναι δυνατόν να γράφηκαν τα Ομηρικά έπη περί το 800 π.Χ. όταν δηλαδή έμαθαν να γράφουν οι Έλληνες; Παρουσιάστηκαν ξαφνικά οι αρχαίοι Έλληνες στο ιστορικό προσκήνιο τον 8ο αιώνα π.Χ., με γλώσσα εκατοντάδων χιλιάδων λημμάτων, που για να δημιουργηθεί απαιτείται γλωσσική προϊστορία τουλάχιστον 10.000 ετών (σύμφωνα με επίσημη αμερικανική γλωσσολογική έκθεση).
 
Η αγγλική γλώσσα είναι 1.600 ετών και έχει 48% ελληνικές λέξεις με σύνολο λημμάτων 240.000. Η γερμανική είναι 1.700 ετών και έχει 250.000 λήμματα με ελληνικές λέξεις 46%.
 
Η ομηρική γλώσσα τι ηλικία έχει;
Έμαθαν να γράφουν οι Έλληνες από τους ανατολικούς λαούς και ξαφνικά έγραψαν τα ομηρικά έπη που έχουν ιστορικό βάθος τριών χιλιάδων ετών;
Τι είναι αυτό που φοβίζει τους ιστορικούς; Μήπως γιατί δεν χάθηκαν στη σκόνη της ιστορίας και οι Έλληνες όπως οι Χαναναίοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Φοίνικες κλπ.; Μήπως η αλήθεια, η πραγματικότητα, αποτελεί εμπόδιο και φόβος στα σχέδια κάποιων ‘εκλεκτών’ που επιδιώκουν την τύφλωση των λαών;

 – Τι γράφει το δημοσίευμα πριν δεκαπέντε χρόνια:    

Το παλιότερο οργανωμένο γραπτό κείμενο που βρέθηκε στη γη της Ευρώπης και χρονολογείται πριν από 7.254 χρόνια(!) από σήμερα αποκαλύφθηκε στη λίμνη της Καστοριάς. Το παλιότερο οργανωμένο γραπτό κείμενο που βρέθηκε στη γη της Ευρώπης και χρονολογείται πριν από 7.254 χρόνια(!) από σήμερα αποκαλύφθηκε στη λίμνη της Καστοριάς.
 
Είναι μια ξύλινη πινακίδα με άγνωστο μήνυμα χαραγμένο από ένα νεολιθικό ψαρά ή έμπορο λιμναίου προϊστορικού οικισμού στο Δισπηλιό Καστοριάς, γραμμένο δύο χιλιάδες χρόνια πριν από τα γραπτά ευρήματα των Σουμερίων και τέσσερις χιλιάδες χρόνια πριν από τις κρητομυκηναϊκές πήλινες πινακίδες της γραμμικής γραφής.
Τη συγκλονιστική ανακοίνωση έκανε χθες στη διάρκεια του αρχαιολογικού συνεδρίου για το φετινό ανασκαφικό έργο στη Βόρεια Ελλάδα ο καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ κ. Γιώργος Χουρμουζιάδης, που αποκάλυψε το ντοκουμέντο στη διάρκεια ανασκαφικής έρευνας το περασμένο καλοκαίρι.
Η ξύλινη πινακίδα με την επιγραφή χρονολογήθηκε επακριβώς με τη μέθοδο του άνθρακα-14 στον «Δημόκριτο» στο 5260 (!) π.Χ., δηλαδή στο τέλος της μέσης νεολιθικής περιόδου.
 
Ο κ. Χουρμουζιάδης με επιστημονικά επιχειρήματα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα χαράγματα της επιγραφής, που είναι οργανωμένα σε στίχους, δεν πρέπει να είναι διακοσμητικά, αλλά «γράμματα» που μπορούν να ενταχθούν στο σύστημα της παλαιοευρωπαϊκής γραφής και μάλιστα στην πρώιμη φάση της.
 
«Είναι το μοναδικό έγγραφο-εύρημα όπου τα σήματα του δεν έχουν ιδεογραφικό χαρακτήρα (με μορφές ανθρώπων, ζώων, του ήλιου κ.ά.) και παρουσιάζουν προχωρημένο χαρακτήρα αφαίρεσης, άρα είναι προϊόν διανοητικής επεξεργασίας», είπε ο κ. Χουρμουζιάδης.
 
Η ανακοίνωση του μοναδικού προϊστορικού ευρήματος εντυπωσίασε τους αρχαιολόγους-συνέδρους, ενώ ο κ. Χουρμουζιάδης διατύπωσε το ερώτημα: «θα μπορέσουμε, άραγε, να μάθουμε ποτέ αν αυτά τα σήματα ήταν η πρώτη αρχή ενός διηγηματικού λόγου ή του λόγου μιας εξουσίας;».

(σ.σ. Κατοικούσαν  Φοίνικες στην Καστοριά πριν 7500 χρόνια; Ένα παλιό και πολυδημοσιευμένο άρθρο που αξίζει να ξαναθυμηθούμε)

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος    

Δημοσίευμα της εφημερίδας «Τα Νέα»15.02.1994-

olympia.gr

Ζακ Μπουσάρ: Ο εξελληνισμός του πλανήτη δεν έχει τελειώσει.

Εγώ αποφάσισα να γίνω νεοελληνιστής σε ηλικία 12 ετών. Πριν αρχίσω τα αρχαία ελληνικά στο σχολείο, γιατί μαθαίναμε πολλά χρόνια αρχαία ελληνικά, με μάγευαν τα γράμματα της ελληνικής το ψ, το ξ, το ω

Τον συναντήσαμε μεσημέρι στο Θέατρο Τέχνης στην οδό Φρυνίχου. Μερικές ημέρες πριν έφτασε στην Αθήνα από το Μόντρεαλ όπου ζει και διδάσκει την αρχαία και τη νέα ελληνική. Αυτή τη φορά τον έφερε στη δεύτερη πατρίδα του, όπως ονομάζει τη χώρα μας, το Φεστιβάλ Αναλόγιο της Σίσυς Παπαθανασίου και η παρουσίαση του έργου «Φιλοθέων πάρεργα» του Νικόλαου Μαυροκορδάτου.
Ο ίδιος αφιέρωσε πολλά χρόνια από τη ζωή του για τη μετάφραση του «πρώτου νεοελληνικού μυθιστορήματος», που μας το συστήνει ως «ριζοσπαστικό κείμενο» που εισάγει τον πρώιμο Νεοελληνικό Διαφωτισμό στα ελληνικά.
Ευγενής και μειλίχιος, αρχίζει να ξεδιπλώνει ήρεμα την αφήγησή του. Από τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα και τον Μαυροκορδάτο μέχρι τους πρόσφυγες της Μεσογείου και τους Ινδιάνους του Κεμπέκ, ο διακεκριμένος ελληνιστής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ και ακαδημαϊκός Ζαν Μπουσάρ μιλάει για τις αξίες και τις αρχές τις οποίες οφείλουμε να σεβόμαστε, για τη γλώσσα και τη χώρα μας, για τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, τον υπερρεαλισμό και τον Εμπειρίκο, για τις μεταφράσεις του, τη μεγάλη αγάπη και σεβασμό που τρέφει στη γλώσσα και στον πολιτισμό μας.
 
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Γιατί να ασχοληθούμε σήμερα με τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, την ώρα που η Ελλάδα, η Ευρώπη περιδινίζονται σε μια πολύπλευρη κρίση, όταν στη Μεσόγειο οξύνεται το προσφυγικό;
Σήμερα εμείς οι δυτικοί το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης «Ελευθερία – Ισότητα – Αδελφοσύνη», Δικαιοσύνη που πέρασε στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό μέσω των κειμένων του Ρήγα και του Κοραή, οφείλουμε να το σεβόμαστε, να είμαστε συνεπείς με τις αρχές που από γενιές διαλέξαμε για μια συνεπή κοινωνική ζωή.
Ωστόσο, ο 20ός αιώνας, με την αποικιοκρατία, τη δουλεία, την εκμετάλλευση λαών μας πείθει ότι οι αρχές του Διαφωτισμού παραμένουν σε αρκετά σημεία τους ανεφάρμοστες. Σήμερα δε πρέπει να μελετήσουμε εκ νέου τις αρχές του ανθρωπισμού και της δημοκρατικής κοινωνίας, ώστε να καλυτερέψουμε την κοινωνία στην οποία ζούμε.
Έχουμε παραδείγματα και στην Ευρώπη και την Αμερική, όπου το θέμα των μαύρων που δολοφονούνται καθημερινά από αστυνομικούς δεν έχει ακόμα λυθεί. Φοβάμαι ότι μπαίνουμε ξανά σε έναν μεσαίωνα όπου σκοτώνονται άνθρωποι γιατί δεν έχουν το ίδιο χρώμα, την ίδια θρησκεία.
 
* Εσείς τι διδαχτήκατε από τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό;
Μελετώντας τις προσπάθειες που έκαναν τότε οι άνθρωποι για να καλυτερέψουν τις συνθήκες ζωής του ανθρώπου και της πολιτικής κοινωνίας, να εφαρμόσουν πρακτικά δικαιοσύνη, ελευθερία, ισονομία σε μια πολιτική κοινωνία και σε μια εποχή πολύ δύσκολη, βλέπω ότι οι αρχές που διέπουν σήμερα την πολιτική ζωή διαμορφώνονταν τότε. Γι’ αυτό προσωπικά είμαι υπέρ της ελευθερίας όλων των λαών, ακόμα και των Ινδιάνων της πατρίδας μου, του Κεμπέκ.
Με δυο λόγια, αν οι αρχές αυτές είναι παγκόσμιες, δεν μπορούμε να πούμε ότι εφαρμόζονται μόνο για μας και όχι για τους άλλους. Κι εκεί είναι το πρόβλημα τώρα. Αν οι πρόσφυγες χτυπάνε την πόρτα μας, πρέπει να εφαρμόσουμε τις αρχές μας και να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της σημερινής πολιτικής κατάστασης με την ίδια λογική, δηλαδή με ανθρωπισμό.
 
* Έχουν διδαχτεί οι Έλληνες από τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό;
Νομίζω ότι έχουν διδαχτεί. Όμως, τολμώ να πω πως υπάρχουν ακόμα μεταγενέστερα εφευρήματα, όπως το κρυφό σχολειό ή ότι η ελληνική επανάσταση ξεκίνησε στην Αγία Λαύρα.
 
* Συμφωνείτε με την άποψη ότι δεν υπήρξε Νεοελληνικός Διαφωτισμός;
Μετά τους μελετητές που ασχολήθηκαν με τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό είναι φαιδρό να αναρωτιέται κανείς αν υπήρχε.
 
* Σήμερα τι δεν γνωρίζουμε για τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό;
Πάρα πολλά, γιατί πολλά κείμενά του δεν είναι ακόμα προσιτά. Πρέπει να μεταγλωττιστούν, όπως τα «Φιλοθέου πάρεργα». Εγώ είμαι ένας απλός θνητός, μικρός νεοελληνιστής, αν και μεγάλος στην ηλικία, και προσφέρω στην επιστήμη κείμενα που στο εξής είναι προσιτά γιατί εξηγούν το πώς κατάφεραν οι Έλληνες να δημιουργήσουν συνθήκες για να ελευθερωθούν, να φτιάξουν κράτος, να φτιάξουν Παιδεία.
Είναι μεγάλη υπόθεση ο απλός φιλόλογος να βάζει στην αγορά των ιδεών κείμενα που πριν ήταν βουβά. Νομίζω ότι είναι επείγον να έχουμε μια μεταγλώττιση των κειμένων της εποχής γιατί γράφτηκαν σε μια γλώσσα που δεν είναι πια προσιτή.
Για παράδειγμα, τα “Φροντίσματα” του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του Εξαπορήτων, που μιλούν για την ηθική, είναι γραμμένα στην αρχαία ελληνική και δεν διαβάζονται πια σήμερα. Περιμένουμε ακόμα έναν ελληνιστή που θα μεταφράσει το κείμενο στα νέα ελληνικά.
Γι’ αυτό και πέρασα 45 χρόνια της ζωής μου στο να βγάλω από την ντουλάπα έναν πολύ σπουδαίο συγγραφέα, τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο και μετέφρασα το «Φιλοθέου πάρεργα», το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα.
 
* Πώς εισήγαγαν τα «Φιλοθέου πάρεργα» τον νεοελληνικό διαφωτισμό;
Ο Μαυροκορδάτος άρχισε να γράφει το «Φιλοθέου πάρεργα» πριν από τρεις αιώνες ακριβώς. Τότε δεν υπήρχε στα ελληνικά κανένα φιλοσοφικό μυθιστόρημα. Το γράφει σε μία λόγια γλώσσα, γιατί πιστεύει ότι μπορεί να διαβαστεί και στη Δύση. Εκεί μέσα έχει μαζέψει όλες τις γνώσεις που μπορούσε να έχει ένας λόγιος Φαναριώτης από τη Δύση και την Ανατολή.
Έτσι βρίσκουμε τον πρώιμο Διαφωτισμό της Δύσης και την «Εποχή των τουλιπών» σε ένα κείμενο. Είναι ένα κείμενο τόσο προοδευτικό για την εποχή, που η πρώτη του έκδοση θα γίνει το 1800 στη Βιέννη.
 
* Γιατί είναι τόσο προοδευτικό αυτό το κείμενο;
Αυτό το μυθιστόρημα είναι η εφαρμογή του κριτικού νου, εκεί βρίσκεται ο ριζοσπαστισμός του. Έτσι εισάγει τον πρώιμο Νεοελληνικό Διαφωτισμό στα ελληνικά, δηλαδή κάνει κοινωνούς αυτού του πνευματικού κινήματος όσους μιλάνε την ελληνική γλώσσα.
 
* Ποια είναι τα νεωτερικά στοιχεία που εισήγαγε, στην εποχή του, στη λογοτεχνία;
Το ότι είναι μυθιστόρημα και ο χρόνος της συγγραφής του ταυτίζεται με τον χρόνο του μύθου. Είναι ένα μυθιστόρημα που μιλάει για σύγχρονά του γεγονότα. Ο Κωσταντάς το χαρακτηρίζει μυθώδη ιστορία, γιατί η λέξη μυθιστόρημα δεν υπήρχε ακόμα στα ελληνικά.
Ο Μαυροκορδάτος χρησιμοποιεί μια γλώσσα κοινή ελληνιστική, τη γλώσσα των λογίων και γι’ αυτό και οι Δυτικοί, όταν διάβασαν χειρόγραφα από το έργο ή διάβασαν το «Περί καθηκόντων», θαύμασαν τη γλώσσα του. Είπαν, μα τι ωραία ελληνικά γράφει, γιατί έχει ένα ύφος και χρησιμοποιεί γλαφυρή γλώσσα, την οποία δεν μπορούσε όμως να διαβάσει ο απλός άνθρωπος της εποχής.
 
* Πού συναντιέται ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και ο υπερρεαλισμός, στους οποίους επικεντρώνετε το επιστημονικό σας ενδιαφέρον;
Η δουλειά που έκανα για τα «Φιλοθέου πάρεργα», να βρω τα χειρόγραφα, να τα συγκρίνω μεταξύ τους, να φτιάξω κριτική έκδοση με κριτικό υπόμνημα και στη συνέχεια να κάνω τη μετάφραση στα γαλλικά, μου έφαγε 15 χρόνια. Αλλά είναι κτήμα ες αεί, γιατί μετά μπορούν να υπάρξουν πιο εύκολα άλλες μεταφράσεις. Η πρώτη μετάφραση είναι δύσκολη.
Όταν τελείωσα αυτή τη μετάφραση, που ήθελε μεγάλη έρευνα στο λεξιλόγιο, έπιασα την ποίηση του Εμπειρίκου, που από χρόνια την κοίταγα κι έλεγα ότι κάποια μέρα θα κάνω μια βουτιά μέσα της. Όλοι μου έλεγαν ότι είναι αυτόματη γραφή, ότι είναι ακαταλαβίστικα. Δεν ξέρω για ποιον λόγο, αλλά είχα την προετοιμασία να μπω και να μεταφράσω. Η λεξικολογική έρευνα που έκανα για τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό με προετοίμασε για τη μετάφραση των υπερρεαλιστών.
 
* Με ποιον τρόπο σας προετοίμασε;
Πρώτα πρέπει να ξέρει κανείς τη μητρική του γλώσσα. Και τολμώ να πω ότι έμαθα ξανά τη μητρική μου γλώσσα μεταφράζοντας. Δηλαδή, έβαλα ως στοίχημα ότι θα μπορούσα να μεταφράσω το μυθιστόρημα του Μαυροκορδάτου στην κλασική γαλλική, χρησιμοποιώντας μόνο λέξεις που έχουν εμφανιστεί στα γαλλικά πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, όχι μετά. Οπότε έκανα μια μεγάλη έρευνα πάνω στη γλώσσα μου κι αυτό με βοήθησε στη μετάφραση του Εμπειρίκου. Είναι όμως και κάτι άλλο.
Η συγγένεια που νιώθει κανείς ξαφνικά με τα κείμενα. Εγώ αυτή τη συγγένεια με τη σκέψη και τον στοχασμό του Μαυροκορδάτου την είχα. Έτσι μπήκα μέσα στο έργο του με συμπάθεια. Όταν ήμουν φοιτητής στην πατρίδα μου είχα μια ιδιαίτερη συμπάθεια για τον Γαλλικό Διαφωτισμό και τους Γάλλους υπερρεαλιστές. Αυτό με βοήθησε πολύ ώστε να κάνω αυτές τις μεταφράσεις. Κακά τα ψέματα, η μετάφραση είναι μια ερωτική πράξη. Αν δεν αγαπάς το κείμενο, φαίνεται αμέσως στη μετάφραση.
 
* Η γλώσσα είναι αυτή που σας ώθησε να μελετήσετε τον ελληνικό πολιτισμό;
Είναι η γλώσσα η ελληνική. Εγώ αποφάσισα να γίνω νεοελληνιστής σε ηλικία 12 ετών. Πριν αρχίσω τα αρχαία ελληνικά στο σχολείο, γιατί μαθαίναμε πολλά χρόνια αρχαία ελληνικά, με μάγευαν τα γράμματα της ελληνικής το ψ, το ξ, το ω. Ίσως το σύστημα που είχαμε στο σχολείο τότε στο Κεμπέκ, όπου μαθαίναμε λατινικά και αρχαία ελληνικά, με έκανε να πιστεύω ότι η ελληνική γλώσσα είναι η πιο τέλεια γλώσσα στην έκφραση και τη σκέψη.
 
* Θέλετε να μας το εξηγήσετε αυτό;
Ο εξελληνισμός του πλανήτη δεν έχει τελειώσει. Έχει αρχίσει με τους Ρωμαίους, το αίσθημα της κουλτούρας αρχίζει με τους Ρωμαίους. Οι Ρωμαίοι λένε τι είναι η επιστήμη, τι είναι η Φιλοσοφία, τι είναι η πολιτική σκέψη. Όταν ένας Γιακούτ στη Σιβηρία μαθαίνει ρωσικά και μαθαίνει ότι υπάρχει η επιστήμη, χωρίς να το καταλαβαίνει εξελληνίζεται, μπαίνει στην καρδιά του πολιτισμού.
Είναι ιδέες και σκέψεις που υπάρχουν στον Αριστοτέλη, στον Πλάτωνα. Αυτός ο εξελληνισμός του πλανήτη είναι ένα φαινόμενο που συνέχεια εφαρμόζεται και εξελίσσεται.
 
* Το κατανοούμε αυτό οι Έλληνες;
Δεν ξέρω. Αλλά εμένα μου έκανε εντύπωση όταν ήμουν μικρός. Και τότε είπα, ότι για να κατέχω καλύτερα τα αρχαία ελληνικά, πρέπει να μάθω τα νέα ελληνικά. Και ήρθα εδώ και είπα στον δάσκαλό μου, τον Δημαρά, ότι θέλω να γίνω ελληνιστής, αλλά ήρθα να μάθω νέα ελληνικά για να κατέχω καλύτερα τα αρχαία. Εκείνος μου πρότεινε να κάνω το αντίθετο, δηλαδή με τις γνώσεις που είχα για την αρχαία Ελλάδα να μελετήσω τη νεώτερη Ελλάδα και να δω το τι χρωστάμε στους αρχαίους. Κι αυτό έκανα.
 
* Μελετώντας τον σύγχρονο ταυτόχρονα με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό σήμερα πού καταλήγετε;
Πονάω όταν βλέπω ότι μερικοί Έλληνες υποτιμούν την πατρίδα τους και τη γλώσσα τους. Πώς το επιτρέπετε αυτό το πράγμα; Την άλλη εβδομάδα, που θα γυρίσω στο Μοντρεάλ πρέπει να κάνω μια διάλεξη σε φοιτητές για την αξία της ελληνικής γλώσσας για να τους πείσω ότι δεν μαθαίνεις νέα ελληνικά όπως μαθαίνεις ολλανδικά. Μαθαίνεις νέα ελληνικά και ξέρεις καλύτερα τη μητρική σου γλώσσα, τη γαλλική, διαπιστώνοντας ότι οι ρίζες των λέξεων έχουν την πηγή τους από τα ελληνικά.
Αλλά δεν είναι μόνο οι λέξεις, είναι όλο το σύστημα της σκέψης, το πώς λειτουργεί το πνεύμα μας. Είμαστε ορφανά παιδιά του Αριστοτέλη, είτε το θέλουμε είτε δεν το θέλουμε. Η αξία του συλλογισμού, της επιστήμης, της γνώσης έρχεται από ‘κεί. Ακόμα και ο Σιου ο Ινδιάνος, που δεν ξέρει καν που πέφτει η Ελλάδα, εάν πιστεύει σε ορισμένες αρχές στην πολιτική, την επιστήμη ακόμα και στον θεό, οφείλεται σε ανθρώπους που κουβαλούσαν τον ελληνισμό μέσα τους, χωρίς να το ξέρουν καμιά φορά.
 
* Τι είναι ελληνισμός για σας;
Είναι μια φιλοσοφία ζωής. Το να ζεις ως λογικό και πολιτικό ον.
 
* Δεν είναι μόνο επιστημονικό ενδιαφέρον;
Όχι. Το πρώτο πράγμα στον ελληνισμό είναι ο ανθρωπισμός. Και ανθρωπισμός δεν είναι να ξέρεις γράμματα, αλλά να έχεις αισθήματα, να σέβεσαι τον άλλο γιατί είναι απλός θνητός σαν κι εσένα. Ο ελληνισμός είναι μοναδικό εργαλείο γνώσης, αλλά είναι και συνθήκη ζωής. Έχω μελετήσει πολλά χρόνια τα λατινικά, τα ελληνικά, τα σανσκριτικά, τα εβραϊκά. Σε καμία άλλη κουλτούρα δεν βρίσκουμε αυτό που βρίσκουμε στους αρχαίους Έλληνες, αλλά και στους σύγχρονους Έλληνες.
Στη Δύση ελληνισμός σημαίνει νους, λογική, επιστήμη, φως κ.λπ. Όταν μαθαίνεις αυτό το πράγμα και έρχεσαι στην Ελλάδα, βλέπεις να είναι το άλλο στοιχείο που κράτησαν οι νεοέλληνες, το πάθος, το παράλογο. Το δύσκολο είναι να ξανακάνεις μια σύνθεση από τις δύο αυτές πλευρές. Αλλά είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος.
 
* Ποια είναι η εικόνα της Ελλάδας σήμερα στο διεθνές τοπίο;
Καλώς ή κακώς, για τους πολλούς είναι η Φλόριδα της Ευρώπης. Βλέπετε πόσοι έρχονται εδώ και δεν ξέρουν καλά την Ιστορία, το τι χρωστάνε στον ελληνισμό. Τη λέξη ελληνισμός τη χρησιμοποιώ με την καβαφική της έννοια, με την έννοια του πολιτισμού.
Εγώ ως καθηγητής, ως δάσκαλος ξέρω ότι μπορώ να πείσω ανθρώπους ότι η εκμάθηση της ελληνικής είναι πιο σπουδαία από την εκμάθηση της ρωσικής ή της ισπανικής, γιατί πάει στην καρδιά του πολιτισμού. Η έννοια του πολιτισμένου πολίτη δίνει σημασία στην κουλτούρα του νου, των γραμμάτων και των αισθημάτων και στην πολιτική ζωή.
 
* Γιατί διαδίδετε τη νεοελληνική λογοτεχνία;
Γιατί πιστεύω ότι έχει ένα ιδιαίτερο άρωμα, αλλά και ουσία. Ο κάθε σημερινός Έλληνας έχει τη δική του φιλοσοφία περί θεού, πολιτικής και ζωής. Αυτό είναι κάτι που δεν το βλέπουμε σε πολλές κουλτούρες όπου οι γλώσσες είναι ρηχές.
 
* Όμως η ελληνική λογοτεχνία θεωρείται ότι είναι καταδικασμένη γιατί γράφεται σε μια «μικρή» γλώσσα.
Γι’ αυτό και χρειάζεται να μεταφραστεί, αλλά από μεταφραστές με ταλέντο, γιατί εύκολα μπορεί ένας μεταφραστής να θάψει έναν λογοτέχνη.
 
* Το ότι ο Καβάφης και ο Καζαντζάκης διαβάζονται τόσο πολύ διεθνώς οφείλεται τους μεταφραστές τους;
Σ’ αυτές τις δύο περιπτώσεις, ακόμα και μια μέτρια μετάφραση βοηθάει γιατί στην περίπτωση του Καζαντζάκη δεν είναι η γλώσσα του που μαγεύει, αλλά η σκέψη, τα πρόσωπα, αυτό που φτιάχνει, ενώ στην περίπτωση του Καβάφη ο κάθε ξένος νομίζει ότι αναγνωρίζει σύμβολα τοτέμ που ήξερε.
Γι’ αυτό και στην πρώτη ανάγνωση κάθε ξένος αναγνώστης νομίζει ότι καταλαβαίνει τι λέει ο Καβάφης, γιατί είναι σαν να απευθύνεται σ’ αυτόν. Αλλά σύμφωνα με μια σκέψη ενός Γάλλου κριτικού, ο ποιητής είναι αυτός που λέει κάτι άλλο απ’ αυτό που μοιάζει να λέει, αλλά μιλάει και γι’ αυτό που μοιάζει να μιλάει. Δηλαδή ένας ποιητής που μιλάει για ένα λουλούδι ίσως εννοεί ταυτόχρονα μια κοπέλα, αλλά μιλάει για ένα λουλούδι, οπότε πρέπει το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί να είναι συνεπές μ’ αυτό που περιγράφει. Γι’ αυτό τα βρήκα εγώ με τον Εμπειρίκο.
 
* Τον Εμπειρίκο τον μελετήσατε, τον μεταφράσατε. Τον γνωρίσατε;
Δυστυχώς όχι, παρ’ ότι ήταν στην Αθήνα όταν ήμουν κι εγώ εδώ φοιτητής. Αλλά δεν μου είπε ποτέ κανένας να πάω να τον γνωρίσω. Από τότε διάβαζα τα ποιήματά του, αλλά δεν μπορούσα να πιαστώ από πουθενά, παρά μόνο από τη μουσική των λέξεων. Είχα, δεν ξέρω πώς να το πω, το ταλέντο ίσως, και έβρισκα τους κώδικες στην ποίησή του. Ανακάλυψα ότι τα πάντα στην ποίηση του Εμπειρίκου έχουν σχέση με τον έρωτα.
 
* Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που κάνει καλό έναν μεταφραστή;
Ο καλός μεταφραστής λέει πολλές φορές όχι. Όταν δεν μπορώ να μεταφράσω ένα έργο, προτιμώ να πω όχι. Για τον Εμπειρίκο, τον δίδασκα και δεν καταλάβαινα ακόμα καλά – καλά τι εννοούσε. Άρχισα να τον καταλαβαίνω την ημέρα που άρχισα να τον μεταφράζω. Ο μεταφραστής πρέπει να έχει ταλέντο αυτό δεν διδάσκεται. Πρέπει όμως οπωσδήποτε να αγαπάει το έργο που μεταφράζει.

Πηγή:
ideopigi.blogspot.com