Αρχαία Ελληνική Γλώσσα: Διδασκαλία και διάδοση σε διεθνές επίπεδο

Η πολυδιάστατη χρησιμότητα της γνώσης της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας για τους Έλληνες και τους πολίτες του εξωτερικού, καθώς και τα πολλαπλασιαστικά οφέλη από την πιστοποίηση της αναδείχθηκαν σε ημερίδα με τίτλο «Αρχαία Ελληνικά: Όταν το Παρελθόν συμπορεύεται με το Μέλλον» που διοργανώθηκε από τη LanguageCert, θυγατρική του ομίλου PeopleCert.

Τη διαδικτυακή συζήτηση συντόνισε η δημοσιογράφος Ειρήνη Νικολοπούλου, συμμετείχαν σημαντικοί Έλληνες και ξένοι Καθηγητές Κλασικής Φιλολογίας από την Ιταλία, το Ισραήλ, τη Γερμανία, το Βέλγιο, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Μόντρεαλ, οι περισσότεροι από τους οποίους μίλησαν στα Αρχαία Ελληνικά και την Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Υφυπουργός Παιδείας κ. Άγγελος Συρίγος και ο Γενικός Γραμματέας Αποδήμου Ελληνισμού και Δημοσίας Διπλωματίας κ. Ιωάννης Χρυσουλάκης. Την ζωντανή εκδήλωση παρακολούθησαν περισσότερα από 300 άτομα.

«Τα Αρχαία Ελληνικά είναι η οικουμενική γλώσσα, η οποία διαχρονικά συνδέει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον» τόνισε ο Ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος του Ομίλου PeopleCert Βύρων Νικολαΐδης, που οραματίστηκε και προσέφερε για πρώτη φορά στην παγκόσμια κοινότητα την πιστοποίηση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας.

Αναφερόμενος στην επιρροή της Ελληνικής Γλώσσας, ο κ. Νικολαΐδης είπε με έμφαση ότι «H Αρχαία Ελληνική Γλώσσα μαζί με τον πολιτισμό αποτελούν τμήμα της ήπιας δύναμης (soft power) της χώρας μας και πρέπει να αξιοποιηθούν στην ανάδειξη της θέσης και της εικόνας της χώρας μας διεθνώς». Αυτή η δύναμη, όπως ανέφερε, προέρχεται από τον θαυμασμό που νιώθουν οι απανταχού φιλέλληνες για τη γλώσσα, τα αρχαία ελληνικά κείμενα, την κουλτούρα και τις αξίες της Ελλάδας. Και πρόσθεσε: «Όταν ο Elon Musk τουϊτάρει Πλάτωνα στα Αρχαία Ελληνικά, όταν ο αστροφυσικός Michio Kaku προτρέπει τους μαθητές του να διαβάσουν Αριστοτέλη, όταν ο ιστορικός Yuval Harrari αναφέρεται στα αρχαία ελληνικά κείμενα συνδέοντας τη φιλοσοφία με τις προκλήσεις της τεχνολογίας, τότε πραγματικά νιώθω ενθουσιασμένος με τις δυνατότητες που έχει η ευφυής γλώσσα μας!»

Για την προστιθέμενη αξία της Πιστοποίησης Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και τις διεθνείς μεθόδους διδασκαλίας που ενθαρρύνουν τους νέους να εμβαθύνουν στα αρχαία κείμενα μίλησαν όλοι οι καθηγητές, ενώ σημαντικά στοιχεία που αποτυπώνουν το διεθνές ενδιαφέρον για τις εξετάσεις παρουσίασε ο κ. Μάριος Μολφέτας, LanguageCert Executive Director.

Η ομότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίων Αθηνών και Πελοποννήσου και πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων, κ. Γεωργία Ξανθάκη-Καραμάνου χαρακτήρισε επιτακτική την ανάγκη για άμεση ενίσχυση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας με τρόπο παιδαγωγικά ελκυστικό στους μαθητές. Ένα πολύ χρήσιμο μέτρο για όσους επιθυμούν να ασχοληθούν σε βάθος με τις κλασσικές σπουδές θα ήταν, κατά την κ. Ξανθάκη, η απόφαση της Πολιτείας για επανίδρυση των κλασσικών τάξεων στο Λύκειο, με πρότυπο τα πολλά Κλασσικά Λύκεια που λειτουργούν στην Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία, Κροατία και αλλού στην Ευρώπη.

Οι εξέχοντες Ακαδημαϊκοί Prof. Luigi Miraglia, Ιδρυτής και Πρόεδρος της Accademia Vivarium Novum στη Ρώμη, Prof. Christophe Rico, μέλος του Διδακτικού Προσωπικού του Université de Strasbourg, Καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών στην École biblique et archéologique française de Jérusalem (EBAF), Prof. Mauro Agosto, Καθηγητής Κλασσικής Φιλολογίας στο Pontificia Università Lateranense, Prof. Gerardo Guzmàn, Καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών στην Accademia Vivarium Novum, και μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους από τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μετέδωσαν το πάθος τους για τα αρχαία ελληνικά κείμενα και κατέθεσαν τις απόψεις τους για τη χρησιμότητα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας.

Μετά τις κεντρικές ομιλίες, μια ομάδα ειδικών που αποτελείτο από τον καθηγητή Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, Καθηγητή Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στο Τμήμα Φιλολογίας, τον καθηγητή Jacques Bouchard, Καθηγητή Νεοελληνικής Λογοτεχνίας & Διευθυντή Κέντρου Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, τον Δρ Juan Coderch, Καθηγητή Αρχαίων Ελληνικών & Λατινικών, Πανεπιστήμιο St Andrews στη Μεγάλη Βρετανία, τον Andrew Morehouse, Καθηγητή Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών, στη Βοστώνη και την Jenny Teichmann, καθηγήτρια Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών, στο Βερολίνο αντάλλαξε απόψεις για το μέλλον της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Η δύναμη της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας φαίνεται πως πηγάζει από κάθε γωνιά της Γης και ταξιδεύει στον χρόνο αψεγάδιαστη. Αποτελεί μια γλώσσα που θα παραμείνει μαζί μας στο μέλλον και θα μας ενώνει παγκοσμίως.

newsit.gr

Μαθήματα ελληνικών λόγω πανδημίας

Γιατί ο ΠΟΥ προτίμησε την ελληνική αλφάβητο για την ονομασία των μεταλλάξεων του κορωνοϊού; Και ποια γράμματα αποκλείστηκαν; Η Washington Post εξηγεί γιατί δεν επιλέχθηκαν οι αρχαίοι Έλληνες Θεοί και πώς ο κόσμος μαθαίνει πλέον ελληνικά!

To 15ο γράμμα της ελληνικής αλφαβήτου ήταν μια αρκετά αβλαβής οντότητα για 2.500 χρόνια. Αλλά σε μόλις δύο εβδομάδες, έγινε διαβόητο. Το «Όμικρον» κινήθηκε πέρα από τα κείμενα της κλασικής φιλοσοφίας, πέρα από τη σφαίρα των περίπου 13 εκατομμυρίων κατοίκων που μιλούν ελληνικά ως γηγενείς, και χρησιμοποιήθηκε ξαφνικά σε επείγουσες επιστημονικές εκθέσεις, πρωτοσέλιδα ειδήσεων και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε όλο τον κόσμο.

Το ελληνικό αλφάβητο είναι ένα θαύμα χιλιετιών που δεν χρειαζόταν απαραίτητα αυτή την ξαφνική δημοσιότητα. Αλλά τώρα ο κόσμος κάνει εντατικά μαθήματα στα ελληνικά, μια δυσάρεστη μετάλλαξη του κορωνοϊού κάθε φορά. Τα ίδια γράμματα που χρησιμοποιούνταν από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη μετατρέπονται σε σύμβολα μιας παγκόσμιας πανδημίας και η γνώση της διαφοράς μεταξύ Δέλτα και Όμικρον είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε εάν μπορεί να βγαίνουμε από την πανδημία ή εάν εξακολουθούμε να είμαστε βυθισμένοι σε αυτήν.

«Δεν ήθελα να μάθω έτσι το ελληνικό αλφάβητο» έγραψε η 43χρονη Ίσλα ΜακΚέτα από το Σιάτλ στο Twitter, όταν έμαθε για την μετάλλαξη Όμικρον – ένα γράμμα που πολλοί Αμερικανοί, δεν είχαν ακούσει μέχρι που ονομάστηκε «παραλλαγή ανησυχίας».

This is not how I wanted to learn the Greek alphabet

— Isla McKetta, MFA | #DreamBigFightHard (@islaisreading) November 26, 2021

Ο κόσμος μαθαίνει ελληνικά λόγω της μετάλλαξης Όμικρον
Κι ενώ πολλοί άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με κάποια γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου, η εμφάνιση του Όμικρον ήταν που έβαλε μπρος τη διαδικασία ταχύρρυθμων μαθημάτων. Σύμφωνα με στοιχεία της Google, οι διαδικτυακές αναζητήσεις για τη φράση «ελληνικό αλφάβητο» έχουν αυξηθεί. Ακόμη και μερικοί επιστήμονες λένε ότι αναγκάστηκαν να «ξεσκονίσουν» τα ελληνικά τους.

«Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ορισμένα κρίσιμα γράμματα – άλφα, βήτα, γάμμα» είπε στην Washington Post ο Τζέρεμι Λούμπαν, ιολόγος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης. «Και μετά άρχισε να δυσκολεύει».

Οι Έλληνες δεν δείχνουν να εντυπωσιάζονται από την ξαφνική δημοσιότητα. (Σε μια συνέντευξη Τύπου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν πρόσθεσε κατά λάθος ένα «ν» στο όνομα της μετάλλαξης, αποκαλώντας την «Όμνικρον»). Αλλά πολλοί Έλληνες λένε πως βλέπουν την γλώσσα τους ως παγκόσμια κληρονομιά και είναι περήφανοι για το πώς από αυτήν χρησιμοποιούνται γράμματα ευρέως στην επιστήμη, τα μαθηματικά και την τεχνολογία.

Τα ελληνικά γράμματα ήταν γνωστά εδώ και χρόνια
Πολύ πριν από την πανδημία, υπήρχαν σωματίδια Άλφα και ακτίνες Γάμμα. Το Σίγμα, όπως γνωρίζει κάθε χρήστης του Microsoft Excel, είναι το σύμβολο για το άθροισμα. Και ίσως, κανένα γράμμα δεν είναι πιο διάσημο από το πι.

«Για εμάς, τέτοιου είδους πράγματα δεν μας εντυπωσιάζουν» δήλωσε στην Washington Post ένας Έλληνας ανώτερος αξιωματούχος, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. Ο αξιωματούχος ανέφερε ως παράδειγμα το νέο εταιρικό όνομα του Facebook, Meta, που συνήθως χρησιμοποιείται στα αγγλικά ως «αυτοαναφορικό», αλλά στα ελληνικά σημαίνει «μετά» ή «εκτός». «Δε ζητάει κανείς άδεια» είπε ο αξιωματούχος γελώντας. «Η χρήση των ελληνικών λέξεων είναι καθιερωμένη».

Για πολλούς Αμερικανούς, μέχρι την πανδημία, η κύρια σύνδεση με τα ελληνικά προερχόταν από πανεπιστημιακές αδελφότητες και ομάδες αδελφοτήτων. Σε απάντηση στο tweet της ΜακΚέτα, το οποίο αναπαράχθηκε περίπου 14.000 φορές, πολλοί έκαναν αστεία για τη ζωή στην ελληνική πανεπιστημιούπολη.
 

Πώς προέκυψε η χρήση των ελληνικών γραμμάτων για τις μεταλλάξεις του κορωνοϊού
Τα ελληνικά γράμματα απέκτησαν τον πανδημικό τους ρόλο πριν από λίγους μήνες- και κατά μία έννοια, ήρθαν ως διάσωση». Πριν από τον Ιούνιο, οι επιστήμονες χρησιμοποιούσαν τα δικά τους καθιερωμένα συστήματα ονομασίας για μεταλλάξεις – B.1.1.7. για παράδειγμα. Και στο κοινό, οι νέες μεταλλάξεις περιγράφονταν στην καθομιλουμένη από τις χώρες στις οποίες εντοπίστηκαν για πρώτη φορά, μια πρακτική που ο ΠΟΥ αποκάλεσε «στιγματιστική και μεροληπτική».

Γιατί απορρίφθηκαν το ονόματα των αρχαίων Ελλήνων Θεών
Έτσι, ο ΠΟΥ, συγκάλεσε μια σειρά συναντήσεων. Μια ιδέα περιελάμβανε τη βάση των ονομάτων των μεταλλάξεων, από είδη πουλιών. Ένας άλλος ζήτησε να χρησιμοποιηθούν τα ονόματα των Ελλήνων Θεών. Ο Μαρκ Πάλεν, καθηγητής μικροβιακής γονιδιωματικής στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας, ο οποίος συμμετείχε σε αρκετές από τις συναντήσεις, είπε ότι οποιοδήποτε σύστημα πρέπει να δίνει στις παραλλαγές «βαρύτητα» και «εξοικείωση». Πρότεινε να χρησιμοποιηθούν ονόματα από χαρακτήρες στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου.

Σχεδόν κάθε ιδέα όμως, είχε ένα πρόβλημα. Υπήρχαν ανησυχίες για εμπορικά σήματα και αγωγές. Υπήρχα ανησυχίες για τη συμπεριφορά των αρχαίων θεών – την ανηθικότητα και τη βία τους. Τέλος, την ώρα που νόμιζαν πως «όλα είχαν καταρρεύσει» είπε ο Πάλεν, ένας ανώτερος αξιωματούχος του ΠΟΥ, ο Φρανκ Κόνινγκς αποφάσισε να «χρησιμοποιηθούν απλώς τα ελληνικά γράμματα». «Υπήρχε μεγάλη πίεση στον ΠΟΥ για να βρει μια λύση» είπε ο Πάλεν.

Οι «παγίδες» της ελληνικής αλφαβήτου
Αλλά ακόμη και το ελληνικό σύστημα, όπως αποδεικνύεται, είχε κάποιες παγίδες. Όταν μια νέα εξαιρετικά μεταλλαγμένη παραλλαγή ανακαλύφθηκε στα τέλη Νοεμβρίου, το επόμενο γράμμα στη σειρά, αλφαβητικά ήταν το «Ν». Αλλά ο ΠΟΥ αποφάσισε πως ένα ομόφωνο γράμμα με την λέξη «new» (νέο), θα μπέρδευε τα πράγματα. Οι αξιωματούχοι, λοιπόν, απέρριψαν τη «νέα μετάλλαξη νι».

Το επόμενο γράμμα στο ελληνικό αλφάβητο ήταν το Ξ, το οποίο τυγχάνει να γράφεται στα αγγλικά πανομοιότυπα με το επώνυμο του Κινέζου ηγέτη – μια ανεπιθύμητη ηχώ ειδικά όταν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ επέμενε να αναφέρεται στον «κινεζικό ιό». Ο ΠΟΥ το παρέλειψε επίσης. «Το Ξι δεν χρησιμοποιήθηκε επειδή είναι ένα κοινό επώνυμο» ανέφερε ο ΠΟΥ σε δήλωση στην Washington Post.
 

Το πρόβλημα που προκύπτει τώρα με την ελληνική αλφάβητο
Κοιτάζοντας το μέλλον, οι επιστήμονες βλέπουν ένα άλλο πρόβλημα. Υπάρχουν αμέτρητες μεταλλάξεις – και πιθανώς πιο σημαντικές καθ’ οδόν – αλλά το ελληνικό αλφάβητο έχει μόλις 24 γράμματα και μόνο εννέα παραμένουν στη λίστα.

Το κάποτε κυρίαρχο άλφα και το κυρίαρχο Δέλτα προφανώς άξιζαν τα ονόματά τους, λένε οι επιστήμονες. Το ίδιο με το Βήτα, που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στη Νότια Αφρική στα τέλη του 2020, το οποίο ήταν πιο πιθανό από τον προκάτοχό του να προκαλέσει κάποια σοβαρή ασθένεια. Αλλά, άλλες μεταλλάξεις, - Ήτα, Θήτα, Γιώτα – πέρασαν γρήγορα και πλέον είναι άσχετες.
«Νομίζω ότι χρησιμοποιήσαμε πολύ γρήγορα πάρα πολλά στοιχεία του από το ελληνικό αλφάβητο» δήλωσε ο Γουίλιαμ Χάναζ, επιδημιολόγος στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ.

Για όσους χρησιμοποιούν το ρωμαϊκό αλφάβητο, το ελληνικό αποτελείται από μερικά γράμματα που είναι εύκολα αναγνωρίσιμα: Α (άλφα), Β (βήτα) και Κ (κάπα) για παράδειγμα, όλα μοιάζουν και ακούγονται όπως θα ήταν στα αγγλικά, τα ισπανικά ή τα γαλλικά.

Αλλά το ελληνικό αλφάβητο έχει επίσης γράμματα που φαίνονται γνώρισμα αλλά ακούγονται διαφορετικά - το Ρ έχει ήχο σαν το R. Έπειτα, σημειώνει η Washington Post, υπάρχουν γράμματα που είναι άγνωστα, όπως το Ψ – σε σχήμα μικρού πιρουνιού.
 

«Ελληνικά Γράμματα Vs ΠΟΥ»
Η Μαρία Καλιάμπου, καθηγήτρια ελληνικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, είπε ότι χρειάζονται περίπου τρεις μήνες στα μαθήματά της, για να μάθει τις προφορές και να εσωτερικεύσει τους ήχους. Τα ελληνικά σπάνια προσφέρονται ως μάθημα στα αμερικανικά λύκεια, επομένως τα μαθήματά της αφορούν αρχάριους. Αλλά είπε πως ο κόσμος μπορεί να μάθει γρήγορα.

Σε μια από τις τάξεις της για μαθητές μέσης εκπαίδευσης, ένας 21χρονος, ο Κίνκεντ ΜακΝτόναλντ, χρησιμοποίησε την πανδημία ως έμπνευση για μια εργασία δημιουργικής γραφής στο τέλος του εξαμήνου: «Ελληνικά Γράμματα Vs ΠΟΥ». Περιέγραψε τα γράμματα ως μικρούς χαρακτήρες, με χέρια και πόδια, που ζούσαν στο υπόγειο ενός εκκεντρικού Έλληνα καθηγητή. Και ήθελαν να κάνουν έξωση για συκοφαντική δυσφήμιση.

Την περασμένη Πέμπτη, σε μια συνεδρίαση, ο ΜακΝτόναλντ διάβασε την ιστορία στα ελληνικά σε μια μικρή τάξη – προκαλώντας περιστασιακά εκρήξεις γέλιου. Η ιστορία πήρε πολλές ανατροπές, ξεφεύγοντας μερικές φορές από την πανδημία. Αλλά αυτό που τόνισε η ιστορία ήταν πως τα γράμματα είχαν βαρεθεί να συνδέονται με την ασθένεια και το θάνατο. Ήταν ακίνδυνα και ήθελαν πίσω τη φήμη τους. 

iefimerida.gr

Η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας

Εισαγωγή

Σύμφωνα με τους νομπελίστες ποιητές Σεφέρη και Ελύτη ο συνδετικός κρίκος όλων των ιστορικών περιόδων του ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι η ελληνική γλώσσα. Ετυμολογικά  η λέξη γλώσσα ετυμολογικά προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές λέξεις γλωχίν και γλώξ που σημαίνουν κάτι μυτερό.[1] Η σημερινή της μορφή διαμορφώθηκε στο διάβα των αιώνων και γι’ αυτό πέρασε από πολλές εξελικτικές φάσεις. Οι  περίοδοι αυτές είναι: 

• α) η Πρωτο-ελληνική (μέχρι τον 15^ο αι. π.Χ.), 
• β) η Αρχαία ελληνική (15^ος αι.-300 π.Χ.), 
• γ) η Ελληνιστική Κοινή (300 π.Χ. – 6^ος αι. μ.Χ.), 
• δ) η Μεσαιωνική (6^ος αι. -15^ος αι.) και 
• ε) η Νεοελληνική (15^ος  – σήμερα).[2]

Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα

Η ελληνική γλώσσα ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών και αποτελεί από μόνη της μια ξεχωριστή κατηγορία. Η ιστορία της ξεκινά με τους Προέλληνες (Πελασγούς, Λέλεκες, Κάρες) που συναντήθηκαν «γλωσσικά» με τα ελληνικά φύλλα των Ιώνων, Αχαιών και Δωριέων όταν αυτοί ήρθαν να εγκατασταθούν στον Ελλαδικό χώρο.[3] Ο επόμενος σταθμός στην εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας είναι η ανάπτυξη του ελληνικού αλφαβήτου με βάση το φοινικικό που είχε μόνο σύμφωνα. Σε αυτό οι Έλληνες προσθέτουν τα φωνήεντα και δημιουργούν την αρχαϊκή ελληνική γραφή (9^ος αιώνας π. Χ.), η οποία χαρακτηρίζεται από τα κεφαλαία γράμματα, την απουσία διαστημάτων ανάμεσα στις λέξεις, αλλά και τις διαφορές τόσο στη γραφή όσο και στην ομιλία ανάλογα με τον γεωγραφικό τόπο διαμονής.

Οι τρεις αρχαιοελληνικές διάλεκτοι

Με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται τρείς διάλεκτοι στον αιγιακό χώρο: η ιωνική (Αττική και ιωνικά παράλια Μικρασίας), η αιολική (Θεσσαλία και Αιολία, δηαλδή στην Μικρασία, απέναντι  από τη Λέσβο) και η δωρική (Πελοπόννησος και νότια Μικαρασιάτικα παράλια απέναντι από τη Ρόδο).

Η ιωνική χρησιμοποιείται για τη δημιουργία του έπους, της λυρικής ποίησης, της ιστοριογραφίας, του δράματος (τραγωδία, κωμωδία), της ρητορείας και της φιλοσοφίας και εξελίσσεται στην αττική διάλεκτο. Η αιολική βοηθάει στην καλλιέργεια της μελικής ποίησης, ενώ η δωρική στην χορική ποίηση και το ειδύλλιο.[4]

Η ελληνιστική κοινή. Η γλώσσα των Ευαγγελίων

Η αττική διάλεκτος με τις κατακτήσεις του μεγάλου Αλεξάνδρου έρχεται σε επαφή με πολλούς ξένους πολιτισμούς και γλώσσες, με αποτέλεσμα τη γέννηση της ελληνιστικής κοινής γλώσσας, την διεθνή γλώσσα της εποχής (όπως είναι τα αγγλικά σήμερα). Στην ελληνιστική κοινή, η γλώσσα απλοποιείται, καθώς πολλές λέξεις από την αττική διάλεκτο χάνονται, καινούργιες προστίθενται και εισάγονται ξένες, ενώ άλλες που προϋπήρχαν αλλάζουν σημασία.

Η αττικίζουσα διάλεκτος

Τον 1^ο αι. π.Χ. Αλεξανδρινοί λόγιοι θέλοντας να επαναφέρουν την πολιτιστική ακμή του 5^ου αιώνα π.Χ. αρχίζουν να διδάσκουν την αττική διάλεκτο σαν γλώσσα πνευματικής καλλιέργειας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το γλωσσικό διχασμό μεταξύ της λόγιας αττικίζουσας γλώσσας των μορφωμένων εκείνης της εποχής και της ελληνιστικής κοινής του λαού.[5]  Αξιοσημείωτο είναι ότι η αττικίζουσα διάλεκτος χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα στα διαγγέλματα από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως

Η Μεσαιωνική (πρώιμη και όψιμη)

Στη Μεσαιωνική περίοδο της ελληνικής γλώσσας και συγκεκριμένα τους δυο πρώτους αιώνες (4^ος-6^ος αιώνας) της πρώιμης μεσαιωνικής γλώσσας (4^ος-11^οςαιώνας) συνυπάρχουν τρεις γλωσσικές διάλεκτοι: η αττικίζουσα των λογίων, η δημώδης του λαού και η λατινική της διοίκησης. Αυτό ισχύει μέχρι και την περίοδο της βασιλείας του Ιουστινιανού (482-565 μ. Χ.), ενώ στη συνέχεια -από τον 7^ο αιώνα μέχρι την πτώση της Κωνσταντινούπολης- συνυπάρχουν η δημώδης του λαού και η αττικίζουσα σε συνάρτηση με την αρχαΐζουσα των λογίων και της κρατικής γραφειοκρατίας.[6]

Αυτή που εξελίσσεται είναι η δημώδης γλώσσα, η οποία εμπλουτίζει το λεξιλόγιό της με νέες λέξεις από τη λατινική γλώσσα για τη διοίκηση, τα  τοπωνύμια, τις ονομασίες ημερολογιακών μηνών, καθώς και καταλήξεις, όπως: -άτος, -άριος, -πούλος, κ.ά.[7] Επίσης, γλωσσικά δάνεια υπάρχουν και από την επαφή με τους Σλάβους και τους Άραβες.

Τέλος, κατά την όψιμη περίοδο της μεσαιωνικής ελληνικής (12^ος – 15^ος αι.)  σχηματίζονται νέες σύνθετες λέξεις και νέες καταλήξεις, όπως:  –ας, -σιμον, -ίκιον, -εα.[8] Οι τελευταίες αλλαγές οδηγούν στη δημιουργία των κύριων χαρακτηριστικών της νεοελληνικής γλώσσας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το έπος του Διγενή Ακρίτα (12^ος αιώνας), το οποίο θεωρείται η απαρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Η Νεοελληνική

Η περίοδος της Τουρκοκρατίας χαρακτηρίζεται από τη χρήση μιας λαϊκής ελληνικής γλώσσας με τοπικούς ιδιωματισμούς (ο ιδιωματισμός έχει μικρές διαφοροποιήσεις από την κοινή γλώσσα και χρησιμοποιείται σε περιορισμένο τόπο, π.χ. το κρητικό ιδίωμα) και διαλέκτους, με πολλά γλωσσικά δάνεια από την τουρκική και τη βενετσιάνικη γλώσσα (ανάλογα με τους εκάστοτε κατακτητές της περιοχής). Από αυτές σήμερα θεωρούνται ως επίσημοι διάλεκτοι (διάλεκτος θεωρείται  η γλωσσική  μορφή που χρησιμοποιείται από τον πληθυσμό μιας μεγάλης γεωγραφική περιοχής και παρουσιάζει σημαντικές διαφορές σε φωνητικό, συντακτικό και λεξιλογικό επίπεδο από την επίσημη γλώσσα) τα ποντιακά, τα κατωϊταλικά και τα τσακώνικα.

Από τις αρχές του 19^ου αιώνα δημιουργήθηκε το «γλωσσικό ζήτημα», καθώς διαμορφώθηκαν δυο γλωσσικές τάσειςˑ η πρώτη θεώρησε ότι τα αρχαία είναι η κατάλληλη γλώσσα του γένους, ενώ η δεύτερη την κοινή προφορική γλώσσα. Ο Αδαμάντιος Κοραής πρότεινε την «μέση οδό», με αποτέλεσμα την δημιουργία της καθαρεύουσας, την οποία υιοθετεί το επίσημο Ελληνικό Βασίλειο. Με τον τρόπο αυτό, στην πρωτεύουσα Αθήνα δημιουργείται από τους λόγιους Φαναριώτες η Ρομαντική Αθηναϊκή Λογοτεχνική Σχολή, η οποία μέχρι το 1880 εκφράζεται στην αρχαΐζουσα (ακραία μορφή καθαρεύουσας), ενώ στα Επτάνησα λόγω του Σολωμού επικρατεί η δημοτική.

Το 1888 ο Ιωάννης Ψυχάρης με το βιβλίο του Το Ταξίδι υπερασπίζεται την δημοτική γλώσσα του λαού (η γλώσσα των «μαλλιαρών», όπως ονομαζόταν), ενώ το 1901 και το 1903 με τα γνωστά «Ευαγγελικά» (μετάφραση των Ευαγγελίων στη δημοτική) και «Ορεστειακά» (μετάφραση της τραγωδίας του Αισχύλου στη δημοτική) αντίστοιχα, ένας άνθρωπος χάνει τη ζωή του. Ο γλωσσικός δυισμός συνεχίζεται και το 1911 όταν με την συνταγματική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου η καθαρεύουσα ορίζεται επίσημη γλώσσα του κράτους. Μόλις το 1917 με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και τη συνδρομή του Μανόλη Τριανταφυλλίδη αρχίζει να διδάσκεται η δημοτική στις τρεις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Το 1964 για πρώτη φορά καθιερώνεται (πρωθυπουργία Γ. Παπανδρέου) η ισοτιμία δημοτικής-καθαρεύουσας, ενώ το 1976 -μετά την πραξικοπηματική παρένθεση επαναφοράς της καθαρεύουσας- ο υπουργός Παιδείας Γ. Ράλλης λύνει οριστικά το «γλωσσικό ζήτημα» και η δημοτική γίνεται επίσημη γλώσσα του Ελληνικού κράτους.[9]

Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης, ιατρός ορθοπεδικός και πολιτισμολόγος. Κατάγεται από τα Χανιά και εργάζεται στο ιατρείο του στο Ηράκλειο Κρήτης. Είναι συγγραφέας πέντε ερευνητικών βιβλίων για την μουσικοχορευτική παράδοση της Κρήτης και χορευτής ελληνικών παραδοσιακών χορών για 36 χρόνια.

Βιβλιογραφία

1. Βούρτσης Ι., «Εξέλιξη και διάλεκτοι της ελληνικής γλώσσας», στο Βούρτσης Ι. Μανακίδου Ε., κ.ά., Εισαγωγή στον Ελληνικό πολιτισμό, τόμος Α, Η έννοια του πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού πολιτισμού, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ. 247-305.
2. Μπαμπινιώτης Γ., Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε., Αθήνα³

[1]Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, εκδ. Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε., Αθήνα, ³2008.

[2]Ι. Βούρτσης, «Εξέλιξη και διάλεκτοι της ελληνικής γλώσσα», στο Βούρτσης Ι. Μανακίδου Ε. κ.ά., Εισαγωγή στον Ελληνικό πολιτισμό, τόμος Α, Η έννοια του πολιτισμού. Όψεις του Ελληνικού πολιτισμού, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ. 257.

[3]Ό.π., σ. 258-259.

[4]Ό.π., σ. 266-280.

[5]Ό.π., σ. 281-293.

[6]Ό.π., σ. 290-294.

[7]Ό.π., σ. 292.

[8]Ό.π.,  σ. 293.

[9]Ό.π.,  σ. 299-301.

fractalart.gr

Ι. Θ. Κακριδής: Η ασπίδα του Αχιλλέα

Όταν ο Αχιλλέας, παραμερίζοντας το θυμό του, αποφασίζει να βγει ξανά στη μάχη και να σκοτώσει τον Έχτορα, για να εκδικηθεί ιό θάνατο του Πάτροκλου, βρίσκεται δίχως όπλα. Γιατί την αρματωσιά του την είχε φορέσει ο φίλος του, και τώρα έχει πέσει κούρσος στα χέρια του με­γάλου αντίμαχου. 

Τα καινούργια άρματα που χρειάζονται στον Αχιλλέα θ’ αναγκαστεί η μητέρα του η Θέτιδα να ανεβεί στον Όλυμπο και να παρακαλέσει τον Ήφαιστο να του τα μαστορέψει.

Ο θεός, που δεν ξεχνάει πόση καλοσύνη του είχε δείξει η Θέτιδα σε χρόνια πιο παλιά, είναι πρόθυμος να πάρει πάνω του τον κόπο να φτιάξει την καινούργια πανοπλία. 

Αφήνει λοιπόν τη γυναίκα του να της κρατάει στο μεταξύ συντροφιά, κι αυτός κλείνεται στο εργαστήρι του, ανάβει τα καμίνια του και στρώνεται στη δουλειά.
Άρματα μαστορεμένα από τέτοιο θεό και προορισμένα να σκεπάσουν το κορμί ενός τέτοιου ήρωα δεν μπορεί παρά να ξεπερνούν στην ομορφιά και στην αντοχή κάθε άλλη αρματωσιά φτιαγμένη από χέρια θνητά: 

Ο θώρακας λάμπει σα φλόγα, το κράνος είναι πανώριο, πλουμιστό, με φούντα μαλαματένια, οι κνημίδες καμωμένες από φτενό καλάι. Μα πάνω απ’ όλα τ’ άλλα είναι η ασπίδα, που ο Ήφαιστος θα δουλέψει για ώρα πολλή. 

Για να γίνει στέρεη, θα την κάνει με πέντε απανωτές στρώσεις, δυο από καλάι, δυο από μπρούντζο και μια, τη μεσαία, από μάλαμα. Κι έπειτα θα την πλουμίσει όσο δεν πλουμίστηκε καμιά ασπίδα στον κόσμο.

Η ασπίδα είναι στρογγυλή κι η εξωτερική της επιφάνεια θα σκεπαστεί ολόκληρη με εικόνες από χρυσάφι, ασήμι, καλάι και άλλα πολύτιμα ολικά, καταταγμένες σε πέντε ομόκεντρους κύκλους. Στο μεσαίο ο Ήφαιστος «βάζει τη γης, βάζει τη θάλασσα, βάζει τα ουράνια απάνω, βάζει τον ήλιο τον ακούραστο, τ’ ολόγιομο φεγγάρι, κι’ όλα τ’ αστέρια, ως στεφανώνουνε τον ουρανό…»

Ο δεύτερος από μέσα κύκλος παρασταίνει δύο πολιτείες, τη μία σε ώρες ειρηνικές, την άλλη σε άγριες ώρες πολέμου. Η πρώτη παράσταση είναι χωρισμένη σε δυο εικόνες: από τη μια έχουμε δυο άντρες πού δικάζονται στην αγορά, από την άλλη έναν γάμο.

«Κι ακόμα παίρνει βάζει απάνω του δυο πολιτείες ανθρώπων,
πανέμορφες· στη μια ξεφάντωσες ιστόρησε και γάμους·
τις νύφες παίρναν απ’ τα σπίτια τους με φώτα, με λαμπάδες,
και τις περνούσαν με νυφιάτικα τραγούδια από τις ρούγες.»

Ιλιάδα Σ 490-494. Μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή.

Στους δυο ακόλουθους κύκλους βλέπουμε ζευγολάτες πού οργώνουν, εργάτες πού θερίζουν, κοπέλες και παλικάρια πού τρυγούν, έπειτα βόδια και πρόβατα που βόσκουν, τέλος έναν χορό.

Όλες αυτές οι τόσο κινημένες σκηνές της γης θα κλειστούν με τον τελευταίο, τον εξώτατο κύκλο, πού παρασταίνει, τον Ωκεανό. Γιατί για τους αρχαίους Έλληνες ο Ωκεανός ήταν ένα φαρδύ ποτάμι πού έζωνε τη γη ολόκληρη.

Η περιγραφή αυτή της ασπίδας του Αχιλλέα γέννησε πλήθος προβλήματα στους φιλόλογους και στους αρχαιολόγους. 

Άλλοι πίστεψαν πως ο Όμηρος περιγράφει εδώ μια πραγματική ασπίδα, παρεξηγώντας μάλιστα κάπου κάπου τ’ απεικονίσματά της. 

Άλλοι παρατήρησαν πως η τεχνική της διακόσμησης και ορισμένα θέματα προδίνουν μυκηναϊκή καταγωγή και γι’ αυτό υποστήριξαν πως η ασπίδα ολόκληρη πρέπει να είναι μυκηναϊκή, ορθογώνια λοιπόν, όχι κυκλική. 

Βρέθηκαν άλλοι πού πίστεψαν πως έτσι που ή περιγραφή της Ασπίδας με τις ειρηνικές της σκηνές κόβει απότομα την έντονη πολεμική δράση της Ιλιάδας, δεν μπορεί να είναι γνήσιο έργο του Όμηρου, αποτελούσε λοιπόν αρχικά ένα αυθυπόστατο μικρό έπος, που προστέθηκε αργότερα στο σώμα της Ιλιάδας.

Φυσικά, εδώ δεν μπορούμε να συζητήσουμε τις γνώμες αυτές· θα δώσουμε μόνο τι πιστεύουμε σήμερα για την Ασπίδα κι έπειτα Θα προχωρήσουμε στην ανάλυση της.

Ο Όμηρος δεν περιγραφεί εδώ μια πραγματική ασπίδα. 

Ζώντας τον 8ο π.Χ, αιώνα ξέρει βέβαια τις σύγχρονες του κυκλικές ασπίδες, που η διακόσμηση τους γίνεται σε επάλληλους κι αυτή κύκλους· από την άλλη μεριά η τεχνική της Ασπίδας και μερικά από τα θέματα της δείχνουν πόσο δυνατή είναι ακόμα η θύμηση της μυκηναϊκής τέχνης μέσα στην παράδοση υστέρα από τέσσερις αιώνες. 

Η γενική όμως σύλληψη και η οργάνωση του υλικού είναι, έργο του Όμηρου: τα δάνεια στοιχεία ανακατώθηκαν με επινοήματα του ίδιου του ποιητή και -το σπουδαιότερο- από στοιχεία των εικαστικών τεχνών μετασχηματίστηκαν σε στοιχεία της τέχνης του λόγου. Γιατί οι εικαστικές τέχνες -ζωγραφική, πλαστική κλπ.- εργάζονται μέσα στο χώρο, όχι στο χρόνο, κι έτσι από ένα θέμα πού αναπτύσ­σεται μέσα στο χρόνο δεν μπορούν να δώσουν παρά μια στιγμή του μόνο, ας είναι και την κορυφαία.

Αντίθετα ο Όμηρος σαν ποιητής που είναι δίνει το θέμα του στη χρονική συνέχεια του. Στην πολεμική σκηνή να πούμε της πολιτείας που βρίσκεται πολιορκημένη έχουμε πρώτα το τελεσίγραφο του εχθρικού στρατού να τους παραδώσουν τα μισά πλούτη που κρύβει μέσα η πόλη, αλλιώς θα την κούρσευαν ολάκερη πατώντας τη. Οι πολιορκημένοι αρνιούνται κι ετοιμάζονται για καρτέρι. Αφή­νουν τα γυναικόπαιδα και τους γέροντες μέσα στην πολιτεία κι οι άντρες ξεκινούν, φτάνουν στον ποταμό κι εκεί κρύβονται περιμένοντας τα βόδια και τ’ αρνιά των πολιορκητών. 

Κι όταν τα κοπάδια κατεβαίνουν στο ποτάμι για να ποτιστούν, εκείνοι χύνονται, τ’ αρπάζουν και σκοτώνουν τους βοσκούς. Ο άλλος στρατός, ακούγοντας τη φασαρία, τρέχει, τους προφταίνει, κι έτσι αρχίζει ή μάχη. Όλη αυτή τη μακριά ιστορία πώς θα μπορούσε ποτέ ένα έργο της εικαστικής τέχνης να την κλείσει σε μιαν εικόνα μέσα;

«Κι έβαζε ακόμα απάνω νιόσκαφτο, παχύ, πλατύ χωράφι,
με αφράτο χώμα, τριπλογύριστο· πολλοί ζευγάδες μέσα
φέρναν τρογύρα τα ζευγάρια τους κι όργωναν δώθε κείθε·
και κάθε που γύριζαν κι έφταναν στου χωραφιού την άκρα,
τους ζύγωνε ένας και τους έδινε κρασί γλυκό μια κούπα…»

Ιλιάδα Σ 542-545. Μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή.

Ο κεντρικός κύκλος παράσταινε τη γη και τη θάλασσα, τον ήλιο και το φεγγάρι και τ’ αστέρια την εξωτερική πάλι ζώνη τη γέμιζε το πλατύ ρέμα του Ωκεανού. Ανάμεσα στα κοσμικά στοιχεία αυτά βρίσκεται κλεισμένη η ζωή του ανθρώπου, όπως παρουσιάζεται στις τρεις μεσαίες ζώνες. 

Μήπως και στην πραγματικότητα ή ανθρώπινη ζωή δε βρίσκεται, περιορισμένη και καθορισμένη από τα φυσικά στοιχεία; Ο άνθρωπος παλεύει δουλεύοντας πάνω στη γη και –σπανιότερα- πάνω στη θάλασσα. Γύρω του -κατά την αντίληψη των αρχαίων- κυλάει τα νερά του ο Ωκεανός, πάνω του απλώνεται ο ουρανός. 

Ο ήλιος βγαίνοντας και βα­σιλεύοντας του καθορίζει τις ώρες της δουλείας και τις ώρες της ανάπαψης. 

Του φεγγαριού οι φάσεις τον οδηγούν να προσδιορίσει τους μήνες και τα χρόνια πού γυρίζουν, τ’ αστέρια να ταξιδεύει μέσα στη νύχτα και ακόμα να βρίσκει πότε ν’ αρ­χίσει την κάθε δουλειά του χωραφιού.

Από τις σκηνές που παρασταίνονται στους μεσαίους κύκλους οι πρώτες αναφέρονται στην κοινωνική ζωή του ανθρώπου: απονομή δικαιοσύνης και γάμος. Σε αυστηρή αντιστοιχία το τελευταίο θέμα από τις σκηνές αυτές είναι πάλι παρμένο από την κοινωνική ζωή: χορός. Εκεί, μέσα στη συνοδεία του γάμου, τραγουδούσαν οι νιοι χορεύοντας στους ήχους του αυλού και της κιθάρας εδώ χορεύουν νιοι και νιές μαζί, και το χορό τους τον ρυθμίζει ο θείος αοιδός με το τραγούδι του και την κιθάρα.

Οι καθαυτό μεσαίες σκηνές παρουσιάζουν τις βασικές μορφές της γεωργικής ζωής του ανθρώπου: όργωμα, θερισμός, τρύγος, κτηνοτροφία. Νιώθεις όλο το μόχθο του ανθρώπου που δουλεύει τη γη, μαζί του όμως ζεις και τη χαρούμενη ικανοποίηση που δίνει ή δουλειά και καθαυτή και για την καλή σοδειά που θα φέρει.

Ο αρχαίος Έλληνας νιώθει πως δεν μπορεί να εξαντλήσει την πληρότητα της ζωής παρά μόνο με την κατάφαση όλων των αντιθέσεων που κλείνει. Έτσι κι εδώ βλέπουμε τον Όμηρο ν’ αναπλάθει τον κόσμο ολόκληρο χύνοντας το φως των στίχων του στη ζωή των ανθρώπων της πολιτείας και στη ζωή των ξωμάχων, στη ζωή των άντρων –δικαστήριο- και στη ζωή των γυναικών -γάμος-, στα έργα του πολέμου και στα έργα της ειρήνης, στη σοβαρή δουλειά με το μόχθο της και στη γιορτή με τις χαρές της, στις οιμωγές των λαβωμένων και στα τραγούδια των χαροκόπων.

Μέσα στην αποκλειστικά πολεμική ατμόσφαιρα της Ιλιάδας, μέσα στα ηρωικά κατορθώματα και στο θάνατο τόσων παλικαριών, η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα μας ανοίγει μια σειρά από εικόνες, όπου ο πόλεμος είναι μια μόνο φάση της ζωής και όχι η πιο σημαντική. 

Οι ειρηνικές σκηνές υπερισχύουν εδώ. Και οι μεγάλοι ήρωες με τα τιμημένα ονόματα παραμερίζονται για μια στιγμή· ο ποιητής μας μιλεί τώρα για τις χαρές και τους καημούς του «απλού ανώνυμου λάου. Αυτό δε θα πει πως άλλος πρέπει να είναι ο ποιητής της Ασπίδας και άλλος ο ποιητής της υπόλοιπης Ιλιάδας. Ένας μεγάλος δημιουργός, όπως στάθηκε ο Όμηρος, είναι πάντα πολύφωνος· γι’ αυτό μπορεί και κλείνει μέσα στην ψυχή του όλο τον κόσμο, όλες τις ομορφιές του, όλες τις χαρές του κι όλους τους πόνους του. Ωστόσο σαν να ήθελε να υποδηλώσει πως όσο και να ψάλλει πολέμους, μια φορά η καρδιά του δεν ανήκει σ’ αυτούς, πως η αγριότητα τους είναι ξένη με την ψυχή του, παρουσίασε τον ίδιο τον εαυτό του να ψάλλει -μοναδική φορά μέσα στην Ιλιάδα- όχι στο στρατόπεδο των Ελλήνων, ούτε μέσα στην πολιορκημένη Τροία, παρά μέσα στην Ασπίδα, ανάμεσα στους νέους και στις κοπέλες πού χορεύουν -ο θείος αυτός αλήθεια τραγουδιστής…

Πηγή: Basset S. E., W. Schadewalt, Ι. Θ. Κακριδής. Μελέτες για την ασπίδα του Αχιλλέα, μτφρ. Ό. Κομνηνού-. Κακριδή. Αθήνα: Εστία 1965.

eranistis

Αθμονάζειν

Στο λεξικό του Ησύχιου, αυτού του διάσημου Έλληνα γραμματικού από την Αλεξάνδρεια, που έζησε κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ. υπάρχει ο απαρεμφατικός τύπος αθμονάζειν, που σημαίνει το να φτάνει κανείς (ή να διαμένει και να ζει) στο Άθμονον (=Αμαρούσιον-Μαρούσι). Στο λεξικό αυτό σημειώνονται λέξεις δυσερμήνευτες, και περίεργες, οι οποίες συναντώνται σπάνια στα αρχαία κείμενα και είναι ασυνήθιστες. Αυτές ως επί το πλείστον ανήκουν σε τοπικές αρχαίες διαλέκτους και τις διέσωσαν στις συλλογές τους διάφοροι λόγιοι, που αγαπούσαν να συγκεντρώνουν και να διασώζουν τις τοπικές τους διαλεκτικές λέξεις και φράσεις. Ήταν οι λεγόμενοι «περιεργοπένητες». (Η λέξη σύνθετη από το περίεργος+πένης). Σήμερα μερικοί εκτός του άστεως λόγιοι αποφεύγουν τα τοπικά τους διαλεκτικά ιδιώματα και προτιμούν να γράφουν στην αστική λεγόμενη γλώσσα. Έτσι όμως χάνεται ο τοπικός γλωσσικός μας πλούτος.

Το αθμονάζειν λοιπόν, ήταν λέξη τοπικά πασίγνωστη κατά την αρχαία εποχή. Και είναι πράγματι για τους αττικούς λόγιους και μάλιστα τους μαρουσιογράφους, λέξη με μεγάλη σημασία, γιατί δηλώνει την υπέρτατη προτίμηση των αρχαίων να έλθουν κάποτε να διαμείνουν ή να ζήσουν στο Άθμονον. Σημειωτέον ότι το Άθμονον βρισκόταν στην περιοχή του Πέληκα, όπου ο λόφος με τον Άη Γιάννη [Πέληκας στα αρχαία πήληξ: σημαίνει περικεφαλαία, κράνος, λόφ(ι)ο] και εκτεινόταν στην πεδιάδα, φτάνοντας μέχρι την Καλογρέζα (ΟΑΚΑ). Στην πόλη αυτή υπήρχαν και τα ιερά της Ουρανίας Αφροδίτης και της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, όπου τελούνταν και τα Αμαρύσια, διάσημες γιορτές -φεστιβάλ- προς τιμή της υπερβόρειας θεάς Αρτέμιδος και όπου το σημερινό Αμαρούσιον οφείλει το όνομά του.

Πράγματι ήταν μαγευτικός ο χώρος. Οι φοίνικες, που είχαν φυτευτεί στην περιοχή από τον Πορφυρίωνα, που βασίλευσε στην Αττική πιο μπροστά απ’ τον Ακταίο σε μυθολογικούς χρόνους, τα πεύκα, τα κυπαρίσσια, οι ελιές, τα αμπέλια, οι συκιές, οι αμυγδαλιές, οι υψηλόκορμες καρυδιές, οι μυρτιές, ο κάμπος με τα πλούσια σιτηρά και άλλα δημητριακά, τα άφθονα νερά, που κυλούσαν στις ρεματιές, στόλιζαν την περιοχή.

Πλήθος κόσμου κατέφθανε στο Άθμονον, που ήταν ένας εξώστης, ένα μπαλκόνι, όχι μόνο να δει, να θαυμάσει τους τελούμενους αθλητικούς, γυμναστικούς κλπ. αγώνες, να υπερηφανευθεί για τη στρατιωτική δύναμη των Αθηναίων αλλά και να απολαύσει την έξοχη, υγιεινή ζωογόνο αύρα του πευκόφυτου βουνού της Πεντέλης και το άφθονο ιαματικό νερό το γνωστό από την αρχαιότητα ως αθμόνιον πώμα (=νερό μαρουσιώτικο). Δικαιολογημένα λοιπόν πλάστηκε ο τοπικός όρος αθμονάζειν. Το να επιζητεί κάποιος να φθάνει, να διαμένει ή να ζει στο Μαρούσι ήταν μεγάλο κατόρθωμα. Άλλωστε αυτή η ίδια η λέξη «Άθμονον» δηλώνει τόπο σε υψηλό γεωγραφικό σημείο. Το πρώτο συνθετικό -ΑΘ- το συναντάμε και σε άλλες πόλεις ή τόπους π.χ. Αθ-ήναι, Αθ-αμανία, Αθ-άνιον, Άθ-ως κά.

Τη θαυμάσια φήμη του το Άθμονον τη διατήρησε καθ’ όλους τους χρόνους της μακροχρόνιας ιστορίας του, περνώντας από τις φάσεις της βυζαντινής, φράγκικης, τούρκικης περιόδου, για να φτάσει στην αναζήτηση της χαμένης ελευθερίας του το 1821. Τα όριά του σχημάτιζαν ένα πέταλο κάτω από τους πρόποδες της Πεντέλης. Ήταν ο Δήμος Αμαρυσίων και περιελάμβανε στα όριά του το αρχαίο Άθμονο (=Αμαρύσιον), το Ηράκλειο (Αράκλι), το Τουραλί, το Χαλάντρι, την Καλογρέζα, την Πεντέλη, το Γέρακα, Καρυτό, Μπραχάμι και Κηφισιά. (Για όλα αυτά έχουμε σχετικά δημοσιεύματα κατά καιρούς στη φίλη Αμαρυσία). Κέντρο όμως όλων αυτών ήταν ο Δήμος Αμαρυσίων, μητροπολιτικός Δήμος.

Ο τρόπος της διοικητικής διαίρεσης της Ελλάδας ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος του πρώτου κυβερνήτη Ιωάννου Καποδίστρια. Η συνέλευση της Τροιζήνας (1827) είχε ψηφίσει τη συνένωση πολλών επαρχιών, όπως και κατά την εποχή των βυζαντινών θεματαρχιών. Αυτό το δρόμο ακολούθησε και ο κυβερνήτης με συναίνεση του Πανελληνίου (=κυβερνητικό συμβούλιο 1828). Τότε δόθηκαν οι αρχαίες ονομασίες στις ελλαδικές επαρχίες, όπως π.χ. Αργολίς, Αχαΐα, Αττική, Αχαρναί, Μυρινούς κ.ά. Έτσι και στο Αμαρύσιον. Ψηφίστηκαν στις περιοχές εκπρόσωποι εκλέκτορες, δημογέροντες κ.ά. στα χωριά και τις πόλεις.

Τότε ο Δήμος Αμαρυσίων και με το βασιλικό διάταγμα του Όθωνα (ΦΕΚ. ΙΠ/1-10-1835), που υπογράφει ο κόμης Άρμανσπεργκ συμπεριέλαβε και τις περιοχές, που παραπάνω αναφέραμε ως ανήκουσες στο Μαρούσι. Έτσι οι κάτοικοι από το Ηράκλειο, Λυκόβρυση, Μπραχάμι, Καλογρέζα, Πεντέλη, Κηφισιά κλπ., αν ήθελαν να διεκπεραιώσουν υποθέσεις τους, έρχονταν στο Μαρούσι, στο Δήμο Αμαρυσίων. Ήταν ο μητροπολιτικός Δήμος και οι κάτοικοι τότε αθμόναζαν.

Τώρα με την εφαρμογή του νέου σχεδίου «Καποδίστριας» Ι και ΙΙ, που ανατρέχει και στην ονομασία «Καλλικράτης» (β΄μισό του 5ου αιώνα π.Χ. από τον αρχιτέκτονα και σπουδαίο εργολήπτη της Ακροπόλεως και των Μακρών Τειχών της Αθήνας), το Μαρούσι συνενώνεται με την Πεύκη (παλαιά Μαγκουφάνα), ενώ δικαιωματικά σ’ αυτό ανήκουν και τα Μελίσσια και η Πεντέλη, που διατίθενται στο Δήμο Κηφισιάς.

Η Πεύκη συγχωνεύεται λοιπόν σύμφωνα με τα νέα διοικητικά σχέδια στο Μαρούσι, που μεταβάλλεται σε μητροπολιτικό Δήμο της περιοχής.

Έτσι με την είσοδο της Πεύκης (Ιανουάριος 2010) έχουμε ένα νέο «αθμονάζειν», που το μόνο κοινό μας χαρακτηριστικό είναι το θυγατρικό πλεονέκτημα. Τα άλλα πλεονεκτήματα είναι το πευκόφυτο των περιοχών και ο καθαρός αέρας, υπόθεση τεράστιας σημασίας, που οφείλουμε να προσέξουμε όλοι οι οικούντες τους δύο αυτούς τώρα πολυπληθείς Δήμους. Κρίμα μόνο που δεν είναι μαζί μας τα Μελίσσια και η Πεντέλη και οι άλλες καποδιστριακές ή καλλικράτειες περιοχές μας, που παλαιόθεν μας ανήκουν.

Οπωσδήποτε αναμένεται πλήθος νέων αφίξεων κατοίκων και σφοδρός πόθος εγείρεται για διαμονή στους δύο αυτούς Δήμους. Οι αυτόχθονες υπερηφανευόμαστε, γιατί το αθμονάζειν στον τόπο μας είναι πάντα επίκαιρο στο πέρασμα των χρόνων και την ιστορική αλήθεια.

Του Δημήτρη Μασούρη

amarysia.gr

Η ελληνική λέξη που δεν μπορεί να μεταφραστεί σε καμία άλλη γλώσσα στον κόσμο

Εκτενές αφιέρωμα σε μία ελληνική λέξη που δε μπορεί να μεταφραστεί έκανε το BBC. Η λέξη αυτή δεν είναι άλλη από την λέξη «φιλότιμο».

Σύμφωνα με το βρετανικό μέσο, η επίσημη μετάφραση «αγάπη για την τιμή» είναι ανεπαρκής για να συμπυκνώσει το νόημα της ισχυρής αυτής λέξης.

Στο Τολό, στην ανατολική ακτή της Πελοποννήσου, σύμφωνα με το δημοσίευμα, ένας γερμανός ανώτερος δημόσιος υπάλληλος και συγγραφέας, ο Andreas Deffner αρχίζει να καταλαβαίνει περί τίνος πρόκειται.

Η γιαγιά Βαγγελιώ, ιδιοκτήτρια του καταλύματος και η κόρη της Ειρήνη, του σέρβιραν ένα πιάτο νόστιμη, σπιτική (και βεβαίως, ζεστή) σούπα, νομίζοντας ότι είναι αδιάθετος.

«Αυτή ήταν η πρώτη μου εμπειρία με το φιλότιμο και σίγουρα όχι η τελευταία», λέει ο Deffner, που έγραψε αργότερα ένα βιβλίο για το θέμα αυτό.

Η ακριβής έννοια του «φιλότιμου» αποτελεί αντικείμενο διαμάχης, δεδομένου ότι η λέξη ανήκει στο πάνθεον των στοιχείων λεξικολογίας που αψηφούν την εύκολη εξήγηση, σημειώνει το BBC.

Η «αγάπη για την τιμή», που θεωρείται η επίσημη μετάφραση, είναι μια χρηστική όσο και ανεπαρκής προσπάθεια απόδοσης της.

ta meteora.gr

Η ελληνική γλώσσα διαθέτει σήμερα επτά εκατομμύρια μοναδικές λέξεις

Η ελληνική γλώσσα διαθέτει σήμερα περίπου επτά εκατομμύρια μοναδικές λέξεις! Πρόκειται για αποτέλεσμα «εξόρυξης», όχι βεβαίως με σκαπάνη ή εκρηκτικά, αλλά με τις εκρηκτικές τεχνολογικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης και της εξόρυξης δεδομένων (data mining).

Για να βρεθεί ο συγκεκριμένος αριθμός λέξεων χρησιμοποιήθηκαν καινοτόμες μέθοδοι τεχνητής νοημοσύνης, όπως για παράδειγμα βαθιά νευρωνικά δίκτυα (υπολογιστικά δίκτυα που μιμούνται τους βιολογικούς νευρώνες) πάνω σε κείμενα από 170 εκατομμύρια ιστοσελίδες. Ο αριθμός των επτά εκατομμύρια δεν αφορά ρίζες, αλλά διαφορετικές λέξεις (π.χ. «άνθρωπος» και «άνθρωποι» είναι δύο διαφορετικές λέξεις).

Δράστης αυτής της γλωσσικής ψηφιακής ανασκαφής είναι η ερευνητική ομάδα «Εξόρυξης Δεδομένων» του Τμήματος Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ), στο πλαίσιο έργου το οποίο υλοποιήθηκε για λογαριασμό της Εθνικής Βιβλιοθήκης με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Νιάρχου. «Συμβάλλαμε στην παραγωγή καινοτομικών ψηφιακών γλωσσολογικών πόρων για την ελληνική γλώσσα, όπως το λεξικό που, από όσο γνωρίζουμε, είναι το μεγαλύτερο σε ψηφιακή μορφή. Ταυτόχρονα, καθώς στηρίζεται στο σύνολο του πρόσφατου περιεχομένου του Διαδικτύου, αποδίδει ουσιαστικά την τρέχουσα μορφή της γλώσσας. Για παράδειγμα, υπάρχουν καινοφανείς λέξεις όπως “θερμογαλβανισμένη” ή “ενταλματοποιηθέντα”, οι οποίες πιθανότατα δεν υπάρχουν στα παραδοσιακά λεξικά αλλά παράγονται από την πρόσφατη εξέλιξη της γλώσσας», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Μιχάλης Βαζιργιάννης, ο οποίος διευθύνει την ερευνητική ομάδα. Στο έργο συνεισέφεραν οι συνεργάτες της ομάδας Π. Μελαδιανός και Σ. Ούτσιος. Ο κ. Βαζιργιάννης βρίσκεται από το 2013 με σχέση παράλληλης απασχόλησης στη Γαλλία, έχει θέση διακεκριμένου καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Παρισιού (Ecole Polytechnique), όπου διευθύνει την ομάδα Επιστήμης Δεδομένων (Data Science and Mining).

Ο καθηγητής Μιχάλης Βαζιργιάννης διευθύνει την ερευνητική ομάδα «Εξόρυξης Δεδομένων» του Τμήματος Πληροφορικής του ΟΠΑ.

Η ομάδα Εξόρυξης Δεδομένων του ΟΠΑ προχώρησε και σε ενθέσεις ελληνικών λέξεων (word embeddings), οι οποίες υπολογίζουν την ομοιότητα μεταξύ λέξεων στο σημασιολογικό επίπεδο. «Για παράδειγμα η λέξη “Ελλάδα” και “Αθήνα” είναι σημασιολογικά συναφείς γιατί συνυπάρχουν συχνά σε πολλά κείμενα. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται καλύτερη απόδοση σε λειτουργίες αναζήτησης σε κείμενα, όπως για παράδειγμα σε μηχανές αναζήτησης στο Διαδίκτυο», εξηγεί ο κ. Βαζιργιάννης.

Το έργο της ομάδας είναι πολυσχιδές και με διεθνείς διακρίσεις, με πιο πρόσφατο το βραβείο καλύτερης δημοσίευσης, που κατέκτησε στο διεθνές συνέδριο τεχνητής νοημοσύνης IJCAI 2018, ένα από τα κυριότερα σε διεθνές επίπεδο. Η δημοσίευσή τους με θέμα την «ομοιότητα γραφημάτων στηριγμένη στον εκφυλισμό» (στην οποία συμμετέχουν οι συνεργάτες δρ Ι. Νικολέντζος, Σ. Λημνιός και Π. Μελαδιανός) πήρε το βραβείο διακεκριμένης δημοσίευσης σε σύνολο 700 δημοσιεύσεων που έγιναν αποδεκτές στο συνέδριο (υποβλήθηκαν πάνω από 4.500 εργασίες). «Ζούμε στην εποχή των γραφημάτων. Η τεχνητή νοημοσύνη στηρίζεται σημαντικά στη χρήση γραφημάτων τα οποία κάνουν εφικτή την αποδοτική αναπαράσταση πολλαπλών μορφών πληροφορίας: δίκτυα κοινωνικά, αλλά και ηλεκτρικά, συγκοινωνιακά, βιολογικά. Για παράδειγμα σε ένα κοινωνικό δίκτυο (π.χ. Facebook) οι χρήστες είναι οι κόμβοι του γραφήματος και οι ακμές/συνδέσεις αναπαριστούν σχέσεις (π.χ. φιλίας) μεταξύ τους», λέει ο κ. Βαζιργιάννης, η ομάδα του οποίου έχει επινοήσει τη μέθοδο Graph of Words, δηλαδή αναπαράσταση κειμένων μέσω γραφημάτων.

Πολλαπλές εφαρμογές
«Η καινοτομική μέθοδος που παρουσιάσαμε στο συνέδριο IJCAI έχει πολλαπλές εφαρμογές. Για παράδειγμα μπορεί να αξιοποιηθεί για την πρόβλεψη απάτης σε δίκτυα πληρωμών, καταγράφοντας ύποπτες συναλλαγές και διακλαδώσεις. Σε αυτό το σημείο έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι διεθνείς εταιρείες κοινωνικών δικτύων στα οποία μπορεί να γίνει και μεταφορά χρημάτων χωρίς διαμεσολάβηση τραπεζών, όπου και μπορούν να παρατηρηθούν φαινόμενα απάτης. Επίσης, η μέθοδός μας μπορεί να αξιοποιηθεί σε εφαρμογές μελέτης κοινοτήτων σε κοινωνικά δίκτυα, πρόβλεψης λειτουργικότητας πρωτεϊνών σε βιολογικά δεδομένα και ούτω καθεξής», εξηγεί ο κ. Βαζιργιάννης. Η ερευνητική ομάδα επεκτείνει τη δουλειά της σε περιβάλλον βαθιών νευρωνικών δικτύων (Deep Learning) με στόχο την αξιοποίηση μεγάλων ποσοτήτων δεδομένων για την εξαγωγή κρυμμένων σχέσεων και μορφών γνώσης. Το μέλλον προδιαγράφεται συναρπαστικό.

kathimerini.gr