Ξενοφῶντος Ἀπομνημονεύματα 1.2.19–1.2.20

Απ' τους καλούς πάντα καλό θα μάθης. 
Αν πηγαίνεις με τους κακούς, και το μυαλό που σούλαχε θα χάσης.

Η σημασία της άσκησης της αρετής

Κείμενο

[1.2.19] Ἴσως οὖν εἴποιεν ἂν πολλοὶ τῶν φασκόντων φιλοσοφεῖν

ὅτι οὐκ ἄν ποτε ὁ δίκαιος ἄδικος γένοιτο, οὐδὲ ὁ σώφρων ὑβριστής, οὐδὲ ἄλλο οὐδὲν ὧν μάθησίς ἐστιν ὁ μαθὼν ἀνεπιστήμων ἄν ποτε γένοιτο. ἐγὼ δὲ περὶ τούτων οὐχ οὕτω γιγνώσκω·  

ὁρῶ γὰρ ὥσπερ τὰ τοῦ σώματος ἔργα τοὺς μὴ τὰ σώματα ἀσκοῦντας οὐ δυναμένους ποιεῖν, οὕτω καὶ τὰ τῆς ψυχῆς ἔργα τοὺς μὴ τὴν ψυχὴν ἀσκοῦντας οὐ δυναμένους·

οὔτε γὰρ ἃ δεῖ πράττειν οὔτε ὧν δεῖ ἀπέχεσθαι δύνανται.

[1.2.20] δι’ ὃ καὶ τοὺς υἱεῖς οἱ πατέρες, κἂν ὦσι σώφρονες, ὅμως ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων εἴργουσιν, ὡς τὴν μὲν τῶν χρηστῶν ὁμιλίαν ἄσκησιν οὖσαν τῆς ἀρετῆς, τὴν δὲ τῶν πονηρῶν κατάλυσιν. μαρτυρεῖ δὲ καὶ τῶν ποιητῶν ὅ τε λέγων·

Ἐσθλῶν μὲν γὰρ ἄπ’ ἐσθλὰ διδάξεαι· 

ἢν δὲ κακοῖσι συμμίσγῃς, 

ἀπολεῖς καὶ τὸν ἐόντα νόον, 

καὶ ὁ λέγων·

Αὐτὰρ ἀνὴρ ἀγαθὸς τοτὲ μὲν κακός, ἄλλοτε δ’ ἐσθλός.

Ξενοφῶν: Ιστορικός και Φιλόσοφος

Μετάφραση:  Κ. Βάρναλης. [1939] χ.χ. 

Ξενοφών. Απομνημονεύματα.

Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Ίσως λοιπόν ημπορούσαν να ειπούν πολλοί από εκείνους, που λέγουν ότι φιλοσοφούν, ότι ουδέποτε ο δίκαιος ημπορεί να γίνη άδικος ούτε ο σώφρων αυθαίρετος ούτε κατ' άλλο τίποτε εξ εκείνων, τα οποία μανθάνονται, ο μαθών μπορεί να γίνη ανεπιστήμων. 

Εγώ όμως περί τούτων δεν φρονώ ούτω· διότι παρατηρώ, ότι, καθώς τα σωματικά έργα εκείνοι, που δεν εξασκούν τα σώματα, δεν ημπορούν να τα εκτελούν, έτσι και τα ψυχικά έργα εκείνοι, που δεν εξασκούν την ψυχήν, δεν ημπορούν να τα εκτελούν, διότι, ούτε όσα πρέπει να κάμνουν, ημπορούν να τα κάμνουν, ούτε από όσα πρέπει να απέχουν, ημπορούν να απέχουν.

Διά τούτο και οι πατέρες τους υιούς των, και αν είναι σώφρονες, όμως τους εμποδίζουν από τους πονηρούς ανθρώπους, επειδή η μεν συναναστροφή των εναρέτων είναι άσκησις της αρετής, η δε συναναστροφή των πονηρών καταστροφή. Είναι δε μάρτυς τούτου από τους ποιητάς και εκείνος που λέγει:

Απ' τους καλούς πάντα καλό θα μάθης.

Αν πηγαίνεις με τους κακούς,

Και το μυαλό που σούλαχε θα χάσης.

και εκείνος που λέγει:

Ο καλός άλλοτε κακός και άλλοτε καλός είναι.