ΠΛΑΤΩΝ: «ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ» - Ενότητα 2η

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

- Ην γάρ ποτε χρόνος: Η φράση, τυπική αρχή παραμυθιού, αποτελεί μέρος του σκηνικού. Τα καθαυτό μυθολογικά στοιχεία αποτελούν εξωτερική διακόσμηση που περιβάλλει την εξήγηση του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ζωικού βασιλείου και του ανθρώπου.

-... καί τούτοις... : Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, υπήρξε χρόνος κατά τον οποίο γεννήθηκαν και οι θεοί ( και = προσθετικός ). Δεν υποστηρίζει ότι οι θεοί είναι αιώνιοι, απλώς υπήρχαν πριν από τα θνητά γένη.

- γης ενδον: Στις παραδόσεις των Ελλήνων ήταν πλατιά διαδεδομένη η αντίληψη του αυτοχθονισμού, δηλ. η πεποίθηση ότι ορισμένες φυλές ξεφύτρωσαν από τη γη που ύστερα την έκαναν πατρίδα τους. Άλλες μετακινήθηκαν κι έχασαν αυτή την προνομιακή σχέση. Αθηναίοι ρήτορες και συγγραφείς συνδέουν συχνά τις αφηγήσεις τους για την αυτόχθονη γέννησή τους με το αίσθημα της ευγενικής τους καταγωγής. Η αντίληψη αυτή ενισχύει την άποψη του Πρωταγόρα για δημιουργία πλασμάτων κάτω από την επιφάνεια της γης.

- Προμηθει καί Επιμηθει: Τιτάνες, γιοι του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης. Ο Προμηθέας ήρωας "ποικιλόβουλος και αιολόμητις (= δόλιος)" κατά τον Ησίοδο. Το όνομά του σημαίνει τον προνοητικό ή "αυτόν που αποκτά φωτιά με προστριβή". Από αγάπη προς τους ανθρώπους έκλεψε τη φωτιά από τον Όλυμπο και τους την πρόσφερε, με αποτέλεσμα αυτοί ν' αναπτύξουν τον τεχνικό πολιτισμό: έτσι αναδείχτηκε ευεργέτης και προστάτης του ανθρώπινου γένους. Η φωτιά και η έντεχνος σοφία βοήθησαν τον άνθρωπο να κυριαρχήσει στη φύση και ν' αναδειχθεί στη συνέχεια κατασκευαστής και δημιουργός, "homo faber". Ο Δίας τον τιμώρησε καρφώνοντάς τον στον Καύκασο τον ελευθέρωσε ο Ηρακλής σκοτώνοντας το γυπαετό που του κατέτρωγε το συκώτι τελικά ο Δίας τον δέχτηκε ξανά στον Όλυμπο. Έργα του Αισχύλου (τριλογία): "Προμηθεύς πυρφόρος", "Προμηθεύς δεσμώτης", "Προμηθεύς λυόμενος".

- Επιμηθεύς: Ο μη προνοητικός, αυτός που σκέφτεται μετά την ενέργεια. Οι θεοί του έδωσαν ως σύζυγο την Πανδώρα, η περιέργεια της οποίας επέσυρε πολλά δεινά στο ανθρώπινο γένος.

- κοσμησαί τε καί νειμαι.: Σχήμα πρωθύστερο. Οι θεοί έδωσαν μόνο την εξωτερική μορφή στον άνθρωπο, το μοίρασμα των ιδιοτήτων του το εμπιστεύθηκαν στους Τιτάνες.

- τήν εντεχνον σοφίαν σύν πυρί: στην κρίσιμη στιγμή για τον άνθρωπο παρεμβαίνει ο Προμηθέας, ο οποίος κλέβει τις τεχνικές γνώσεις του Ηφαίστου και της Αθηνάς μαζί με τη φωτιά και τα δίνει στον άνθρωπο. Παρέχεται έτσι η δυνατότητα στον άνθρωπο να επιβιώσει και να διαφοροποιηθεί από τα άλλα όντα δημιουργώντας τεχνικό πολιτισμό και ανώτερη μορφή ζωής. Η πρώτη μεγάλη πηγή ενέργειας που έμαθε να μεταχειρίζεται ο άνθρωπος, η φωτιά, τοποθετείται στη βάση όλων των τεχνολογικών προόδων που πέτυχε από τότε. Η αδιάσπαστη σύδεση της τεχνολογικής και της πνευματικής δραστηριότητας εκφράζεται στην αρμονική σύμπραξη των δύο θεών που εργάζονται μαζί, δηλαδή του Ηφαίστου και της Αθηνάς. Ο Ήφαιστος αντιπροσωπεύει την πρακτική και η Αθηνά την θεωρητική γνώση. Η Αθηνά ήταν παιδαγωγός του Εριχθονίου, γιου του Ηφαίστου και οι δύο θεοί γιοργάζονταν μαζί στις γιορτές των Απατουρίων και Χαλκείων. Είχαν κοινό ναό στην Αγορά της αρχαίας Αθήνας.

- Διός φυλακαί: Η Βία και το Κράτος. Συναντώνται στον "Προμηθέα Δεσμώτη" (Αισχύλος) και στην "Θεογονία" (Ησίοδος). Είναι όργανα της εξουσίας του Δία. Συμβολίζουν τη δυσκολία απόκτησης της πολιτικής τέχνης, τις επίπονες προσπάθειες του ανθρώπινου γένους για πολιτική οργάνωση.

Β.Δ.